«Πλάτωνος, Απολογία Σωκράτους»

«Οι γλώσσες δεν φταίνε που είναι νεκρές αλλά εμείς που δεν ξέρουμε να τις διαχειρισθούμε έτσι ώστε να αποκτήσουν δύναμη και σημασία», λέει ο Δήμος Αβδελιώδης, ο σκηνοθέτης που τολμάει να μεταφέρει στη σκηνή και να ενσαρκώνει τεραστίου μεγέθους λογοτεχνικά κείμενα, στη πρωταρχική τους γλώσσα.

Οι παραστάσεις του ήρθαν και στο Θέατρο Απόλλων στο μικρό μας νησί, και ήταν τιμή για μας να γίνουμε θεατές και συμμέτοχοι σε έργα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η «Πλάτωνος Απολογία Σωκράτους».

 Δέος. Μόνον αυτή η λέξη ταιριάζει σ’ αυτό που νιώσαμε

καθηλωμένοι, ακίνητοι, για 80 λεπτά, κρατώντας την ανάσα μας για να πιάσουμε κάθε φθόγγο, κάθε ήχο, κάθε λέξη, κάθε φράση της αρχαίας μας ελληνικής γλώσσας, ρίχνοντας πού και πού μια ματιά στο μεταφρασμένο στα νέα ελληνικά-και στα αγγλικά- κείμενο που προβαλλόταν πίσω από τη σκηνή όπου τεκταινόταν το θείο αρχαίο δράμα.

Αργά η κλεψύδρα μετρούσε το χρόνο και τις λέξεις του απολογούμενου Σωκράτη, που με το θάνατό του έγινε παγκόσμιο σύμβολο αλήθειας και πίστης, σαν ένας αρχαίος Χριστός.

Η πλατεία ήταν γεμάτη. Ο Σωκράτης απευθυνόταν  σε μας, με την προσφώνηση «ώ άνδρες αθηναίοι», καθώς εκατοντάδες κόσμου και τότε, όπως και σήμερα, είχαν συρρεύσει για να παρακολουθήσουν τη δική του. Μια δίκη πολιτική και ηθική, καθώς λένε οι μελετητές. Μια δίκη και μια καταδίκη που χάραξε με ένα αόρατο μαχαίρι  τους αιώνες για να τους διαπεράσει και να καταγραφεί ανεξίτηλα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Μια δίκη που παίρνει σάρκα και οστά σήμερα, μπροστά στα μάτια μας.

Επανειλημμένα ο Σωκράτης στην απολογία του εξηγεί ότι δεν θα εκλιπαρήσει τους δικαστές του, ούτε θα κλάψει, ούτε θα θρηνήσει, ούτε θα παρακαλέσει για την αθώωσή του, όπως κάνουν άλλοι, αλλά και αν τον καλέσουν να αναιρέσει τα όσα πιστεύει και τα όσα υποστηρίζει, υπηρετώντας την αλήθεια και τον Θεό, για να αθωωθεί, αυτό δεν πρόκειται να το κάνει. Και στο τέλος, στην κορύφωση της απολογίας του, ο μεγάλος φιλόσοφος, προφητεύει ότι ο θάνατός του θα του χαρίσει την αιώνια ζωή  και θα καταδικάσει τους δικαστές και τους διώκτες του σε αιώνια καταδίκη.

Την Τρίτη, 7 Μαρτίου, στο Θέατρο Απόλλων της Σύρου, δεν είδαμε μια παράσταση. Είχαμε ένα βίωμα. Νιώσαμε βαθιά μέσα μας, πως είμαστε παιδιά του Σωκράτη, πως η γλώσσα μας είναι η ελληνική, αρχαία και νέα, οι ρίζες μας είναι στην αρχαιότητα και μας κρατάνε ακόμα ζωντανούς, σε πείσμα των αρνητών της ιστορίας μας, σε πείσμα των καιρών.

Κι άλλο δεν έχομε στον νου μας, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα, όπως είχε πει ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός.

Λίγα λόγια για το έργο

Η συγκλονιστική παράσταση του Δήμου Αβδελιώδη, ξεκίνησε σαν παραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, και περιόδευσε σε όλη την Ελλάδα καθηλώνοντας το κοινό. Το έργο έκανε sold out παραστάσεις τόσο στη Θεσσαλονίκη και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, αλλά  και στο εξωτερικό, στην Ρουμανία, την Κύπρο και το Βιετνάμ, όπου αποθεώθηκε από το Διεθνές Διπλωματικό Σώμα 27 Πρεσβειών στην ιστορική Όπερα του Ανόι και έγινε παγκόσμιο πολιτιστικό γεγονός αναδεικνύοντας την αρχαία ελληνική γλώσσα, σε ζωντανή γλώσσα, πρώτη φορά ύστερα από δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Τον Νοέμβριο του 2016, αποθεώθηκε και από το κατάμεστο Θέατρο Βελιγραδίου.

Συντελεστές του έργου, ο ηρωικός Βασίλης Καραμπούλας στον ρόλο του Σωκράτη-αφού άντεξε έναν μονόλογο 80 λεπτών στα αρχαία ελληνικά- και ο Γιάννης Κολόι στο ρόλο του Μελήτου, κατήγορου του Σωκράτη.

Διδασκαλία Εκφοράς &Ερμηνείας Αρχαίου Κειμένου,

Σκηνικός χώρος, Σκηνοθεσία, Μετάφραση: Δήμος Αβδελιώδης

Μακέτες, Κοστούμια: Αριστείδης Πατσόγλου

Σχεδιασμός, κατασκευή Κλεψύδρας: ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ, Κώστας Κοτσανάς

Μεταγραφή στην Αγγλική γλώσσα, επιμέλεια υποτιτλισμού: Αμαλία Κοντογιάννη

Διεύθυνση Παραγωγής: Αθηνά Ζώτου

Boηθοί σκηνοθέτη: Γιώργος Νικόπουλος, Δανάη Ρούσσου.

Ο Δήμος Αβδελιώδης σε σημείωμά του, τονίζει:

«Mε την «Απολογία» φθάνει στην πιο κορυφαία του έκφραση ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, γιατί σωματοποιείται, αποκτώντας πραγματική και αναμφισβήτητη υπόσταση με τον Σωκράτη, ο οποίος επιλέγει συνειδητά τον θάνατο, αντί να στερηθεί της ελευθερίας να ζει και να δρα αναζητώντας τον πραγματικό σκοπό της ύπαρξής μας, έχοντας καταγράψει με την απολογία του τις συμπεριφορές των ανθρώπων και όλη την εικόνα ενός πολιτισμού που πελαγοδρομεί και που μοιάζει πολύ με το σήμερα του δυτικού πολιτισμού.

Ταυτόχρονα αρχίζει και η δύση του ελληνικού κόσμου, εφ’ όσον το πνεύμα αυτού του πολιτισμού δεν μπόρεσε να ενσωματωθεί μέσα στην πραγματική ζωή, της λειτουργίας της δημοκρατίας και των θεσμών, παραμένοντας σαν μια ουτοπική και άπιαστη ιδέα για ποιητές.

Είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να καταλάβουμε σήμερα τον πραγματικό χαρακτήρα αυτού του εξόχως οριακού κειμένου μέσα από τη μετάφρασή του, επειδή η μετάβαση του σε μιαν άλλη γλωσσική δομή και μίαν άλλη φωνή, είτε ελληνική είτε διεθνή, αλλάζει αναγκαστικά και καθοριστικά το ύφος και το ήθος του, άρα και το ήθος του Σωκράτη και του Πλάτωνα.

Κάθε μεταφραστική απόπειρα όσο πιστή κι’ αν θέλει να είναι, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον πρωτότυπο λόγο του κειμένου, αφού εκ των πραγμάτων παράγει μίαν εντελώς νέα δομή που ενέχει έναν διαφορετικό ήχο και μουσικότητα.

Όμως ο ήχος και οι μουσικές παράμετροι είναι που ρυθμίζουν το νόημα της κάθε φράσης και όχι η τυπική ή τυποποιημένη εκφορά μιας σειράς λέξεων. Ο τρόπος που θα ειπωθούν οι λέξεις, καθορίζει την ευκρίνεια του νοήματος. Οι λέξεις για να αποκαλύψουν τη σημασία τους πρέπει να μην ακούγονται σαν λέξεις αλλά σαν οχήματα σημασιών που διαρθρώνουν το νόημα. Στο άκουσμά τους όχι απλώς να καταλαβαίνουμε αλλά κυρίως να νοιώθουμε.
Σκοπός λοιπόν της εκφοράς του ίδιου του αρχαίου πλατωνικού κειμένου κατά την παράσταση, δεν είναι κάποιος λόγος πρωτοτυπίας ή μιας στενά φιλολογικής ή ιστορικής αναζήτησης, αλλά η ανάγκη, από το άκουσμα της φωνής του αυθεντικού έργου, να αφουγκρασθούμε και να νοιώσουμε βιωματικά τα αισθήματα και το ήθος του Σωκράτη».

Σε παλαιότερη συνέντευξή του στην ΑΥΓΗ, σημειώνει: «Ολοκληρώνοντας τη μέθοδο εκφοράς του λόγου, το πιο σημαντικό εύρημα που έχω πετύχει στο θέατρο, που δικαίωσε την ύπαρξή μου και μου έδωσε τη δυνατότητα να 'ξεκλειδώσω' τη γλώσσα του Βιζυηνού, του Παπαδιαμάντη, του Χορτάτση και του Σολωμού, πέρασα στα αρχαία ελληνικά» συμπληρώνοντας πως «μοιάζει με μια παρτιτούρα που εάν τη μάθεις δεν χρειάζεται και δεν πρέπει να φοβάσαι».

Ο σκηνοθέτης μιλάει για «έναν συντεταγμένο, πολιτισμένο τρόπο θεάτρου, αφού όλα στηρίζονται στην εκφορά του λόγου, με αποτέλεσμα το κείμενο να αποκτά έναν βιωματικό χαρακτήρα με έναν τρόπο».

Εξηγεί πως οι ηθοποιοί δεν αναγκάζονται να παίζουν ψυχαναγκαστικά όπως επιβάλλει η Σχολή Στανισλάφσκι, αλλά μέσα από την εκφορά του λόγου, ουσιαστικά ενσαρκώνουν το πνεύμα ενός άλλου που είναι ο συγγραφέας και έτσι ο ηθοποιός φθάνει σε μια πραγματική ερμηνεία και δεν διεκπεραιώνει απλά έναν ρόλο.

Ο Δήμος Αβδελιώδης  χαρακτηρίζει συγκλονιστικό το ταξίδι της παράστασης στο εξωτερικό, στην όπερα του Ανόι, όπου  «μας φιλούσαν τα χέρια και μας χαιρετούσαν ευλαβικά, κι εκεί ήταν που κατάλαβα πως τα αρχαία ελληνικά απέκτησαν αξία, όχι λόγω της παράστασης, αλλά του τρόπου που αυτή έγινε. Έτσι η νεκρή γλώσσα για την οποία όλοι προσπαθούσαν να μας πείσουν ζωντάνεψε, ακούστηκε και έτσι άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στον τρόπο των κειμένων».

Και  διευκρινίζει πως η Απολογία δεν είναι θεατρικό κείμενο, αλλά ένα ντοκουμέντο μεγάλης ακρίβειας όπου καταγράφεται το ύψιστο σημείο της ελληνικής πρότασης για τον πολιτισμό. Εκεί ο Σωκράτης συνοψίζει όλους τους ποιητές μαζί, αφού διαπιστώνει πως σκοπός του ανθρώπου είναι να ευτυχήσει πάνω στη γη και πώς να γίνει καλύτερος με την έννοια της εσωτερικής πληρότητας. Η συσσώρευση υλικών αγαθών και εξουσίας είναι ο φόβος μπροστά στον θάνατο που κάνει τους ανθρώπους να αμύνονται και να έχουν χάσει τον στόχο τους. Ο Σωκράτης σέβεται τον άνθρωπο και ο Πλάτωνας καταθέτει ένα ντοκουμέντο μιας ριζοσπαστικής προσέγγισης της πραγματικότητας.

«Οι γλώσσες δεν φταίνε που είναι νεκρές αλλά εμείς που δεν ξέρουμε να τις διαχειρισθούμε έτσι ώστε να αποκτήσουν δύναμη και σημασία» λέει ο σκηνοθέτης και θυμάται τα παιδιά του μουσικού σχολείου Θεσσαλονίκης όταν έκλαψαν στο άκουσμα των αρχαίων ελληνικών.

«Τέτοια ευτυχία δεν έχω ξανανιώσει με το θέατρο, ξεκίνησε κάτι καινούργιο που πέτυχε, κάτι στο οποίο δεν παρενέβη σαν σκηνοθέτης αλλά σαν διευθυντής ορχήστρας» ομολογεί.

Και μας αποκαλύπτει πως επόμενο στόχο του αποτελούν τα ομηρικά έπη. Ήδη ο σκηνοθέτης και η ομάδα του έχουν έως τώρα δεχθεί πολλές προτάσεις από πανεπιστήμια για την παρουσίαση της παράστασης και τη μελέτη του τρόπου της, ενώ έχει ζητηθεί και η μετάφραση στα ρωσικά. (http://www.avgi.gr/article/10971/7172476/  16 Ιουλίου 2016)

(σσ. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την δίκη και την Aπολογία του Σωκράτη, κατά την οποίαν ήταν παρών και ο ίδιος ο Πλάτων, δείτε στο Wikipedia)