Ναι, ο
καπιταλισμός είναι κακός, (όπως είχαμε μάθει εμείς οι εξ ευωνύμων), ναι η
πλουτοκρατία είναι χείριστη, πλην όμως, δυστυχώς, ας το παραδεχτούμε, τα έχουμε
ανάγκη. Ας μη γελιόμαστε, ας μην είμαστε ρομαντικοί, η πικρή αλήθεια είναι ότι
πάντοτε η οικονομική δύναμη ήταν και η εξουσία. Εμείς οι λάτρεις των γραμμάτων
και των τεχνών, αρκετά ρομαντικοί και ουτοπιστές, θαυμάζουμε τα έργα τέχνης,
ιδιαίτερα τα παλαιότερα αριστουργήματα του ανθρώπινου πολιτισμού, λησμονώντας
ότι τα περισσότερα από αυτά έγιναν με τα λεφτά-και τις παραγγελιές- των
ηγεμόνων, των βασιλέων, των αυτοκρατόρων και γενικά της ανώτερης τάξης.
Στην
ελληνική αρχαιότητα λειτουργούσαν οι γνωστές χορηγίες, δηλαδή η υποχρέωση της
ανώτερης τάξης των ιππέων να χρηματοδοτεί ολυμπιάδες, τραγωδίες, τα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά
μνημεία της ανθρωπότητας που θαυμάζει μέχρι σήμερα όλος ο ντουνιάς. Η χορηγία
μάλιστα ήταν θεσμοθετημένη και όποιος δεν ακολουθούσε το νόμο έχανε μέρος της
περιουσίας του. Στα νεώτερα χρόνια,
ιδιαίτερα στη φτωχή Ελλάδα, είχαμε τους ευεργέτες. Άνθρωποι της ανώτερης τάξης,
αριστοκράτες, χρηματοδοτούσαν την ίδρυση σχολείων, πανεπιστημίων, βιβλιοθηκών,
και άλλων κοινωφελών ιδρυμάτων που δεσπόζουν ακόμα με την αρχοντιά και τη
μεγαλοπρέπειά τους. Μάλιστα, οι νεώτεροι χορηγοί-ευεργέτες, δεν ήταν
υποχρεωμένοι από κανέναν νόμο να κάνουν τις δωρεές και τις ευεργεσίες τους,
αλλά άνοιγαν οικειοθελώς τα σεντούκια τους από αγάπη προς την πατρίδα.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σήμερα με το Κέντρο
Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος, ένα ιστορικό έργο που ολοκληρώθηκε και παραδίνεται
στο ελληνικό κράτος στις 23 Φεβρουαρίου, με μια ανοιχτή για το κοινό γιορτή.
Πρόκειται για το μεγαλύτερο έργο πολιτισμού στην
νεώτερη ιστορία του τόπου μας, τα σχέδια του οποίου ανήκουν στον διεθνούς φήμης
αρχιτέκτονα Ρέντζο Πιάνο.
Το κτήριο είναι πολυμορφικό και χτίστηκε πάνω σε
έναν τεχνητό λόφο στην περιοχή της Καλλιθέας. Εκτός του ότι θα φιλοξενήσει την
Εθνική Λυρική Σκηνή και την Εθνική Βιβλιοθήκη, το Κέντρο διοργανώνει ήδη πλήθος
πολιτιστικών εκδηλώσεων, ενώ καθημερινά το επισκέπτονται οι κάτοικοι των
Αθηνών, μένοντας εμβρόντητοι από τη μεγαλοπρέπεια του έργου.
Πήγαμε κι εμείς σε μια σύντομη επίσκεψή μας στην
Αθήνα και το είδαμε. Μιλάμε για ένα αριστούργημα στο κέντρο της πρωτεύουσας.
Θαυμάσαμε τον τρόπο που οι κατασκευαστές του θηριώδους από πλευράς όγκου
αρχιτεκτονήματος, συνδύασαν τη σύγχρονη αρχιτεκτονική με τις ιδιομορφίες του
τόπου μας. Πώς αξιοποίησαν τα τρία στοιχεία της φύσης, τον αέρα, το νερό και το
φως, για να δημιουργήσουν έναν πολιτιστικό πάρκο έκτασης 170.000τμ.
Η βόλτα μέσα κι έξω από το Κέντρο είναι μαγική. Οι
αίθουσες της Εθνικής Βιβλιοθήκης, άδειες ακόμη από περιεχόμενο, περιμένουν
καρτερικά να δεχθούν βιβλία και αναγνώστες. Τα ράφια της αποτελούν ταυτόχρονα
χρηστικά αλλά και διακοσμητικά αντικείμενα, καθώς εκτείνονται μέχρι ψηλά στην
οροφή, καλυμμένα από τεράστιες τζαμαρίες. Ο επισκέπτης φαντάζεται πώς θα είναι
το κτήριο αυτό των 23.000τμ.με τα 68.500 βιβλία που θα φιλοξενεί και τους
αναγνώστες βυθισμένους στη σιωπή και στη μαγεία του βιβλίου. Η βιβλιοθήκη
εξετάζεται να είναι και δανειστική, όπως μαθαίνουμε.
Από την άλλη
πλευρά είναι το κτήριο που θα στεγάσει την Εθνική Λυρική Σκηνή, η οποία επιχορηγήθηκε επιπλέον
με 5εκ.ευρώ ώστε να μπορέσει να αντέξει τις αυξημένες απαιτήσεις.
Αλλά ο εξωτερικός χώρος που ονομάζεται Πάρκο
Νιάρχος, είναι το κάτι άλλο. Αλέες με ελιές, δεντρολίβανα, λεβάντες, απλώνονται
σε όλο το μήκος του τεχνητού λόφου, ενώ την κάτω πλευρά της εισόδου, διατρέχει
ένα κανάλι με θαλασσινό ανακυκλούμενο νερό όπου έπλεαν ήδη μικρά ιστιοφόρα
λέηζερ και κανό. Η θαλασσινή αύρα μας έφερε τις υπέροχες μυρωδιές των
αρωματικών βοτάνων, που μεγαλώνουν κάτω από τον υπέρλαμπρο αττικό ουρανό.
Ένα μεγάλο κομμάτι του Κέντρου καταλαμβάνει ο
υαλόφρακτος χώρος που ονομάζεται Φάρος. Ο Φάρος δεσπόζει στην κορυφή του νέου
κτηρίου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ενώ από πάνω του απλώνεται το ενεργειακό
στέγαστρο με τα φωτοβολταϊκά πάνελ, έκτασης ενός στρέμματος. Εκεί υπάρχει το
αναγνωστήριο σχεδιασμένο από τον Ρέντζο Πιάνο, λουσμένο στο αττικό φως.
Το Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος είναι το
μεγαλύτερο εθνικό έργο της σύγχρονης ιστορίας μας, ένα κόσμημα για την
αναξιοπαθούσα πρωτεύουσα, την Αθήνα. Είθε οι χρήστες και διαχειριστές του να το
τιμήσουν όπως του αξίζει, να το αξιοποιήσουν σωστά και να το σεβαστούν.
Σύντομο ιστορικό του έργου
Το 2006, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (www.SNF.org)
ανακοίνωσε τα σχέδιά του για τη χρηματοδότηση της δημιουργίας του ΚΠΙΣΝ, έργο
που περιλαμβάνει την κατασκευή και τον πλήρη εξοπλισμό των νέων κτιριακών
εγκαταστάσεων για την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) και την Εθνική Λυρική
Σκηνή (ΕΛΣ), καθώς και τη δημιουργία του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος, συνολικής
έκτασης 170.000 μ². Η ανάθεση του έργου τον Σεπτέμβριο του 2012 υπήρξε η
ευτυχής κατάληξη μακρών και επίπονων διαδικασιών για την ολοκλήρωση των
νομοθετικών ρυθμίσεων, την εκπόνηση των μελετών, την προετοιμασία και την
διενέργεια του σχετικού διαγωνισμού. Η αρχιτεκτονική μελέτη φέρει την υπογραφή
του διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Renzo Piano, ο οποίος είχε και την γενική ευθύνη
του συντονισμού ενός πλήθους ειδικευμένων μελετητικών γραφείων από την Ελλάδα
και το εξωτερικό.
Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα είναι μία από τις
βασικές αξίες του ΚΠΙΣΝ. Η δημιουργία μίας περιβαλλοντικά φιλικής και βιώσιμης
υποδομής για τα κτίρια και το Πάρκο αποτελεί σημαντικό στόχο του σχεδιασμού και
της κατασκευής του ΚΠΙΣΝ. Μέσω των περιβαλλοντικά καινοτόμων σχεδίων και
πρακτικών, το έργο αποσκοπεί να αποκτήσει την χρυσή τουλάχιστον και ιδανικά την
πλατινένια πιστοποίηση κτιρίων LEED (σύστημα πιστοποίησης «πράσινων» κτηριακών
εγκαταστάσεων), την πρώτη διάκριση αυτού του είδους στην Ελλάδα, καθώς και την
πρώτη για έργο τέτοιας κλίμακας στην Ευρώπη.
Για το Πάρκο του Κέντρου, περισσότερα από 1.100
τεμάχια από διάφορα είδη δέντρων έχουν επιλεγεί προσεκτικά από διάφορα φυτώρια
στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με βάση την σχετική μελέτη φύτευσης.
Το συγκρότημα κατασκευάστηκε πάνω σε έναν τεχνητό
λόφο. Παρ’ ότι μοιάζει με μία απλή διαδικασία προσθήκης διαδοχικών στρώσεων
εδάφους, στην πραγματικότητα η κατασκευή του Λόφου, ύφους 14 μέτρων, ήταν από
τις πλέον ευαίσθητες και πολύπλοκες κατασκευαστικές εργασίες.
Το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, (ΚΠΙΣΝ)
σχεδιάστηκε ως ένα φιλικό προς το περιβάλλον, τις τέχνες, την εκπαίδευση και
την αναψυχή συγκρότημα, με σκοπό να προσελκύσει επισκέπτες από όλη την Ελλάδα
και όλο τον κόσμο. Οι γειτονικές κοινότητες του ΚΠΙΣΝ, ωστόσο, είναι εκείνες
που πρόκειται να γίνουν ο κύριος χρήστης του σε καθημερινή βάση και πρόκειται
να επωφεληθούν περισσότερο από την παρουσία του. Το ΚΠΙΣΝ αντιλαμβάνεται ότι η
εμπλοκή της κοινότητας, η ένταξη, και η συμμετοχή της είναι παράμετροι ζωτικής
σημασίας για την επιτυχία του έργου, και τις έχει κάνει αναπόσπαστο μέρος του
οράματός του για το μέλλον. Δεδομένου ότι το κοινό τείνει να αγκαλιάζει ένα
έργο και να παρέχει υποστήριξη όταν ενημερώνεται και συμμετέχει, η ενσωμάτωση
και η συμμετοχή της κοινότητας αποτελούν βασικό στρατηγικό στοιχείο του έργου.
Παρ’ ότι μοιάζει με μία απλή διαδικασία προσθήκης
διαδοχικών στρώσεων εδάφους, στην πραγματικότητα η κατασκευή του τεχνητού
Λόφου, ύφους 14 μέτρων, είναι από τις πλέον ευαίσθητες και πολύπλοκες
κατασκευαστικές εργασίες. Καθώς υψώνεται σταδιακά η ανωδομή, η κατασκευή παρακολουθείται
συνεχώς, με στόχο την καταγραφή τριών κρίσιμων παραμέτρων: της πίεσης των
υπόγειων υδάτων, του ρυθμού καθίζησης του υπεδάφους και του βαθμού συμπύκνωσης
του επιχώματος. Ο κεκλιμένος χώρος του Λόφου θα αναπτυχθεί, τελικά, σε ένα
μεγάλο πάρκο, έναν από τους μεγαλύτερους φυτεμένους χώρους πρασίνου στην πόλη,
ο οποίος θα εκτείνεται σε όλη την έκταση του Λόφου και πάνω από τις στέγες από
σκυρόδεμα των όμορων κτιρίων, οι οποίες θα κατασκευαστούν σε συνέχεια του
πάρκου και με την ίδια κλίση.
Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου μέχρι σήμερα
είναι €630 εκατομμύρια ($867 εκατομμύρια), ποσό που συμπεριλαμβάνει δύο δωρεές
αξίας €5 εκατομμυρίων ($6 εκατομμυρίων) έκαστη, προς την Εθνική Βιβλιοθήκη της
Ελλάδος και την Εθνική Λυρική Σκηνή, για τη μετάβαση στα νέα τους κτίρια. To
2009, το Ίδρυμα υπέγραψε σύμβαση με το Ελληνικό Δημόσιο με την οποία
αναλαμβάνει το συνολικό κόστος της κατασκευής και του εξοπλισμού του ΚΠΙΣΝ, η
οποία και επικυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο. Η δωρεά είναι μία από τις
μεγαλύτερες που έχουν πότε πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα και η μεγαλύτερη δωρεά
του Ιδρύματος από όταν ξεκίνησε τη δράση του 1996.
