Η μνημειακή γλυπτική του Κώστα Βαρώτσου στη Σύρο ~ Ιερά Τέρατα

«Το κοινό της τέχνης μου είναι ο απλός πολίτης, αυτός ο άνθρωπος που σηκώνει τη μαγκούρα του να με χτυπήσει γιατί του πειράζω την επέκταση του σαλονιού του, που είναι ο δημόσιος χώρος. Εκεί χρειάζεται σεβασμός. Εκεί χρειάζεται να αφουγκραστείς κάποιες αξίες και κάποιες ενέργειες οι οποίες είναι πολύ σημαντικές, είναι οι ενέργειες της ιστορίας».

Έχουμε δει όλοι στην Αθήνα τον «Δρομέα» του Κώστα Βαρώτσου, με κείνη τη διάφανη σκιά από γυαλί που μοιάζει να περνάει μέσα από κάποια πύλη του χρόνου για να πιάσει την αιωνιότητα.

Τώρα έχουμε τη χαρά να αντικρίζουμε τον «Ορίζοντα» στην πύλη της πόλης μας, της Ερμούπολης. Δεν είναι παρά εννέα κύκλοι μισογεμάτοι με γυαλί, κι όμως η εικόνα που δημιουργούν αλλάζει μέσα στη μέρα, άλλη το πρωί, άλλη το σούρουπο, άλλη το βράδυ. Βρισκόμαστε μέσα στον κύκλο της φαντασίας και της οπτικής παραίσθησης, που μόνον η μεγάλη τέχνη μπορεί επάξια να δημιουργήσει.

Και στην περίπτωση του Κώστα Βαρώτσου, μιλάμε για μνημειακή τέχνη. Σαν αυτήν που οι αρχαίοι γλύπτες είχαν στήσει στον «Δρόμο» του «Δημόσιου Σήματος», δηλαδή του νεκροταφείου των επιφανών ανδρών την αθηναϊκής δημοκρατίας. (Παρεμπιπτόντως, το 2010, σε οικόπεδο της οδού Μυκάλης ήλθαν στο φως νέα ευρήματα, που ταυτίζονται με το Δημόσιο Σήμα: ένα επιβλητικό άγαλμα λέοντα (1,5 μ. ύψους, 2 μ. μήκους) και ψήγματα χρυσού που μαρτυρούν ότι οι ταφέντες ήταν σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής, ή ανήκαν σε πλούσια οικογένεια).

Είναι πράγματι το μεγαλύτερο πολιτιστικό γεγονός που έλαβε χώρα στο νησί μας, την Σύρο, αλλά ίσως και ένα από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα, η έκθεση του μεγάλου μας γλύπτη Κώστα Βαρώτσου, που αγκαλιάστηκε από την συριανή και όχι μόνον κοινωνία, με μεγάλη αγάπη, όπως ο ίδιος ο καλλιτέχνης ανέφερε στην ομιλία του στα εγκαίνια της έκθεσής του με τίτλο «Διαστρωματώσεις», το Σάββατο 10 Ιουνίου, στην Πινακοθήκη Κυκλάδων. Μαζί με τον Κώστα Βαρώτσο, το νησί μας τίμησε με την παρουσία της και η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, η οποία με την ακάματη δουλειά της και την σεμνότητά της, έχει δώσει ζωή και πνοή στην Εθνική μας Πινακοθήκη.

Η έκθεση πραγματοποιήθηκε χάρις στην ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Αντώνιος Ε. Κομνηνός και του Στέλιου Νιώτη. Ο πρώτος μάλιστα, κος Αντώνης Κομνηνός, ο οποίος θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει γίνει ο ευεργέτης της Σύρου, τιμήθηκε από τον Δήμο Σύρου-Ερμούπολης με τον τίτλο του επίτιμου δημότη.

Ακούγοντας τους δύο βασικούς ομιλητές, την κ. Λαμπράκη-Πλάκα και τον ίδιο τον Κώστα Βαρώτσο να μιλούν για την μεγάλη γλυπτική, κατανοήσαμε τη σημασία του τι σημαίνει μνημείο, κι ακόμα γιατί η γλυπτική του έλληνα καλλιτέχνη θεωρείται και είναι μεγάλη, καταξιωμένη διεθνώς. Εμείς δεν έχουμε παρά να παρακολουθήσουμε τις ομιλίες τους:

Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα: «Η γλυπτική είναι τέχνη του δήμου».

«Είναι μια τέχνη που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, και δεν είναι τέχνη που απευθύνεται σε κλειστούς χώρους. Εξ ού και η λέξη «μνημείο» που βγαίνει βεβαίως από την μνήμη, γιατί τα μνημεία είναι για να απομνημονεύουν πράγματα και για να εντυπώνονται στη μνήμη. Αυτό που κατάφερε ο Κώστας Βαρώτσος είναι πάρα πολύ σημαντικό και πολύ τολμηρό.

Η γλυπτική από την ίδια της τη φύση αποβλέπει στη νίκη του θανάτου, στη νίκη του εφήμερου. Δηλαδή διαλέγει υλικά τέτοια που να αντέχουν στις ταλαιπωρίες του χρόνου, να αψηφούν το χρόνο και να υπόσχονται αντοχή και αιωνιότητα πέρα από τις ζωές των θνητών ανθρώπων.

Ο Κώστας Βαρώτσος διάλεξε ένα υλικό που μοιάζει εύθραυστο. Διάλεξε το γυαλί. Στην πραγματικότητα το γυαλί έχει δύο ιδιότητες, είναι εύθραυστο αλλά είναι και πάρα πολύ δυνατό, και πάρα πολύ ανθεκτικό. Διάλεξε το γυαλί το οποίο από την ίδια του τη φύση είναι ένα υλικό που επιτρέπει την κυκλοφορία του φωτός, είναι διάφωτο, και τα μάρμαρα είναι διάφωτα, αλλά το γυαλί ιδιαιτέρως είναι ένα ανάλαφρο υλικό το οποίο μπορεί να ενταχθεί μέσα στο περιβάλλον και να μοιάζει ότι είναι ένα κομμάτι ουρανός, ότι είναι ένα κομμάτι ατμόσφαιρας και μαζί να είναι μνημείο.

Δεν αψήφησε λοιπόν αυτό το υλικό και το χρησιμοποίησε ως πρώτη ύλη για τα μνημεία του αλλά πήγε πιο πέρα διότι καθώς δεν έκανε μικρά πράγματα, μπιμπελό, αλλά έκανε μνημεία όπως ο περίφημος «Δρομέας» που είναι ο εγγονός της Νίκης της Σαμοθράκης, που είναι απόγονος του Μποτσιόνι.

Έκανε λοιπόν γλυπτά μνημειακών διαστάσεων με βάση το γυαλί, το οποίο επίσης χρησιμοποίησε σε μια μορφή φθοράς. Δηλαδή σπασμένο γυαλί. Και μέσα από το σπασμένο γυαλί έφτιαξε μνημεία. Έφτιαξε τον «Δρομέα» που είναι σύμβολο της πόλης των Αθηνών, τον έχουμε απέναντι από την Εθνική Πινακοθήκη και πραγματικά εκφράζει την ορμή και τη δυναμική μιας μεγαλούπολης. Και οι ξένοι που έρχονται εντυπωσιάζονται πάρα πολύ από αυτό το μνημείο που στην αρχή ξάφνιασε, όπως ξαφνιάζουν όλα τα μνημεία.

Δεν περιορίστηκε σ’ αυτό, γιατί το Κώστας Βαρώτσος είναι ένας οικουμενικός καλλιτέχνης. Είναι ένας από τους πιο γνωστούς καλλιτέχνες σε ολόκληρο τον κόσμο. Έχει αφήσει τη σφραγίδα της μνημειακής γλυπτικής του σε πάρα πολλές χώρες. Σε καμιά δεκαριά χώρες. Στην Ιταλία όπου και σπούδασε κάθε 200 χιλιόμετρα υπάρχει ένα μεγάλο γλυπτό του. Ένα πολύ μεγάλο γλυπτό του τοποθετήθηκε στην Ελβετία, και μάλιστα εκεί χρησιμοποίησε ατσάλι, τσιμέντο και όχι μόνο γυαλί. Είναι ένας πολύ σημαντικός γλύπτης, θυμάμαι εκείνο το πολύ εντυπωσιακό βουνό στο οποίο έχει ανεβάσει ουσιαστικά μια λίμνη, ένα βουνό το οποίο έχει υποστεί από τους βομβαρδισμούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μια τεράστια ρωγμή, την οποία γέμισε με γυαλί δημιουργώντας μια τεράστια λίμνη πάνω στο βουνό.

Τολμάει και κάνει καταπληκτικά πράγματα. Έχετε εδώ μερικά δείγματα, έχετε αυτή τη μνημειακή πόρτα, έχετε αυτό το συμβολικό μνημείο που τίποτα δεν μιλάει πιο εύγλωττα, γιατί η γλυπτική και η τέχνη γενικά δεν είναι μόνο για να εξωραΐζει, είναι και για να καταγγέλλει πολλές φορές.

Αυτές οι σπασμένες σημαίες της ΕΕ, είναι μια εύγλωττη καταγγελία γι αυτό που συμβαίνει στην ΕΕ και για τις απειλές που επικρέμονται πάνω της. Έχει όμως και δυο σπείρες από γυαλί από πάνω και όπως μου έλεγε αυτές οι σπείρες είναι η ελπίδα ότι μπορεί να αναστηθεί αυτή η θρυμματισμένη ελπίδα της Ευρώπης.

Ο Κώστας Βαρώτσος είναι κλασσικός του μοντερνισμού, γιατί αγαπάει την ομορφιά, δεν θέλει να μας τρομάξει και να μας ανησυχήσει με την ασχήμια που πολλές φορές είναι νομίζω ένα από τα ζητούμενα της σύγχρονης τέχνης. Αγαπάει λοιπόν το κάλλος που είναι μια αξία κλασσική, μια αξία κατ’ εξοχήν ελληνική. Τα γλυπτά του έχουν μια συμμετρία και αξιοποιούνε όλες τις αρχές της δημιουργίας δηλαδή της αρμονίας, άρα υπηρετεί ουσιαστικά την ομορφιά.»

Κώστας Βαρώτσος: «Το κοινό της τέχνης μου είναι ο απλός πολίτης. Όταν βάζεις ένα έργο μέσα σε μια πόλη, είναι σαν να πετάς μια πέτρα μέσα σε μια λίμνη»

«Η δημόσια τέχνη είναι αν θέλετε και μια έκφραση του ίδιου του κόσμου. Εγώ είμαι το μέσον, που οφείλω να αντιληφθώ το τι συμβαίνει γύρω μου, τι συμβαίνει μέσα σε μια κοινωνία. Δεν σας κρύβω, από την πρώτη στιγμή που ήρθα στη Σύρο, ένιωσα μια αύρα θετικότητας, και μια δύναμη πολιτισμική η οποία ξεχειλίζει μέσα στο νησί και τελικά διαχέεται στους δρόμους και μιλώντας με τους ανθρώπους είδα αυτή την ενέργεια και αυτή τη θετική αγκαλιά που έχει η Σύρος. Προσπάθησα να τη χρησιμοποιήσω για να περάσω κάποια μηνύματα.

Όμως έτυχε να είναι η στιγμή που με είχαν καλέσει και στην Documenta 14 στο Κάσελ και μάλιστα υπήρξε μια περίπτωση να λείπω από τα εγκαίνια εδώ και να είμαι στο Κάσελ διότι σήμερα γίνονται τα εγκαίνια του Κάσελ.

Όμως κοίταξα γύρω μου και είδα το Κάσελ και κατάλαβα ότι δεν έχω καμία σχέση μ’ αυτό. Κι ότι δεν μπορώ να λείπω από τα εγκαίνια στη Σύρο. Οπότε αποφάσισα να είμαι εδώ, στα εγκαίνια στη Σύρο.

Όταν ήμουν μέσα σ’ αυτή τη θύελλα του στησίματος της έκθεσης, διότι το στήσιμο μιας έκθεσης είναι μια θύελλα, μέσα σ’ αυτή λοιπόν τη θύελλα υπήρχε η πρόθεση να βάλουμε ένα έργο μέσα στην πόλη. Όμως υπήρχε μια αμηχανία, έπρεπε να βρούμε τους χώρους, να προσδιορίσουμε τους χώρους, είχα μια ανασφάλεια δεν σας το κρύβω, και πήραμε αυτό το έργο και το βγάλαμε έξω. Μόλις το βγάλαμε έξω προσπαθήσαμε να βρούμε πού θα μπει και κάποια στιγμή ο λιμενάρχης, η αντίληψη και η συμβολή ενός πολίτη μου λέει υπάρχει ένας χώρος εκεί που μπορεί να είναι ενδιαφέρον, δεν πάτε να το δείτε; Πήγα πράγματι και έβαλα εκεί το έργο.

Όταν βάζεις ένα έργο μέσα σε μια πόλη, είναι σαν να πετάς μια πέτρα μέσα σε μια λίμνη. Και κάνει δαχτυλίδια το νερό. Τότε καταλαβαίνεις ότι λειτουργεί ένα έργο. Όταν έβαλα το έργο άρχισα να δέχομαι αυτή την αγάπη του κόσμου και την απίστευτη κοινή θετική αντιμετώπιση αυτού του έργου. Αυτό σημαίνει ότι τα πράγματα λειτούργησαν. Σωστά είπε η κ. Λαμπράκη πριν ότι η τέχνη η γλυπτική απευθύνεται στο πλατύ κοινό, δεν απευθύνεται μόνο στους ειδικούς. Το κοινό είναι ο απλός πολίτης, αυτός ο άνθρωπος που σηκώνει τη μαγκούρα του να με χτυπήσει γιατί του πειράζω την επέκταση του σαλονιού του, που είναι ο δημόσιος χώρος. Εκεί χρειάζεται σεβασμός. Εκεί χρειάζεται να αφουγκραστείς κάποιες αξίες και κάποιες ενέργειες οι οποίες είναι πολύ σημαντικές, είναι οι ενέργειες της ιστορίας. Είναι οι ενέργειες που έρχονται από πολύ παλιά.

Μέσα σ’ αυτό το θετικό πλαίσιο όμως, υπήρξε μια στιγμή που αποφάσισα να κάνω μια αδελφοποίηση έργων μεταξύ Κάσελ και Σύρου. Ήταν ένα έργο που το είχα στο μυαλό μου καιρό, δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να το κάνω. Έτυχε τώρα να έχω τη δυνατότητα να το κάνω και το έκανα και το επανέλαβα εδώ στη Σύρο.

Είναι ένα έργο δύσκολο αυτό με τις σημαίες. Δεν σας κρύβω ότι όταν τις έσπαγα είχα συνειδητοποιήσει ότι κάθε σημαία που έσπαγα αντιπροσώπευε ένα λαό, έναν πολιτισμό. Αυτός ο πολιτισμός που αντιπροσωπεύει κάθε κράτος ήταν που με ενδιέφερε. Και το βλέπω θρυμματισμένο από αυτές τις φυγόκεντρες δυνάμεις που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, και λειτουργούν διαλυτικά, διαλύοντας τον πολιτισμό και τις αξίες στις οποίες βασίστηκε η ίδια η ευρωπαϊκή κοινότητα. Αυτό το έργο είναι στο όριο της πολιτικής καταγγελίας. Στόχος μου όμως είναι όταν κάποιος μπαίνει μέσα στην αίθουσα, να αντιμετωπίζει ένα δυνατό έργο. Να ξεπερνάει η ομορφιά την καταγγελία. Γιατί η πολιτική θέση είναι μια πρόθεση, είναι μια κινητήριος δύναμη την οποία την αποκαλύπτω, σαφώς, όμως ο στόχος μου είναι να κάνω ένα δυνατό έργο που να ταρακουνήσει και να ενεργοποιήσει τη σκέψη.»

Στην Πινακοθήκη Κυκλάδων παρουσιάζονται γλυπτά που βασίζονται σε «αρχέτυπες» φόρμες του έργου του —όπως ο ορίζοντας, ο λαβύρινθος, η σπείρα, η κολόνα— στον ιδιαίτερο χώρο των πρώην Αποθηκών Διαμετακόμισης, σε διάλογο με τον χαρακτήρα και την ιστορία του νησιού.

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 31-7-017 (Ώρες λειτουργίας:

Τρίτη με Σάββατο 10:00-14:00 & 18:00-22:00 & Κυριακή 12:00-14:00 & 18:00-22:00-Δευτέρα κλειστά)

Το μεγάλο μνημειακό του έργο «Ορίζοντας» θα μείνει μόνιμα στις πύλες εισόδου της Σύρου.

Ποιος είναι ο Κώστας Βαρώτσος

Ο Κώστας Βαρώτσος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1955. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο Πεσκάρα και συνέχισε τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στη Ρώμη και στο πανεπιστήμιο Fullbright Grant στην Νέα Υόρκη. Τώρα ζει και εργάζεται στην Ελλάδα, καθώς το 1999 εξελέγη καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, στο οποίο διδάσκει Εικαστικές Τέχνες. Έργα του κοσμούν πλατείες και κτίρια σε πολλές Ευρωπαϊκές και Αμερικανικές πόλεις καθώς και στην Κίνα, στη Βραζιλία και σε άλλα μέρη του κόσμου.