REBETONE, το πολυόργανο. ~ Ιερά Τέρατα

Λίγο πριν το Πάσχα, ο φίλος μου ο Χρήστος μου έστειλε ένα email που με προσκαλούσε να βρεθούμε για να μιλήσουμε για μουσική. Ευχαρίστως, του είπα. Ύστερα από το Πάσχα, με παίρνει τηλέφωνο και μου λέει ότι έχει κατασκευάσει ένα καινούργιο όργανο που δεν υπάρχει πουθενά αλλού. Για να είμαι ειλικρινής δεν τον πίστεψα, πολλές φορές οι άνθρωποι λένε υπερβολές, μέχρι που είδα ένα βίντεο από την παρουσίαση του νέου αυτού οργάνου, που ονομάζεται REBETONE, στο Αιγαίον TV. Και τότε πίστεψα ότι πράγματι, οι άνθρωποι αυτοί, δηλαδή ο Χρήστος Παπαδούλης, ο Γιώργος Νετκίδης και ο Μάκης Τσιώλης, είχαν εφεύρει ένα νέο μουσικό όργανο. Ένα πολυόργανο, όπως μου εξήγησαν αργότερα.

Ο Γιώργος παίζει το rebetone με το δοξάρι

Ένα υβρίδιο, ο ήχος του οποίου έμοιαζε με μπουζούκι αλλά δεν ήταν μπουζούκι, έμοιαζε με λαούτο αλλά δεν ήταν λαούτο, έμοιαζε με τζουρά, αλλά δεν ήταν. Όταν ο Γιώργος έπαιζε το αμυγδαλόσχημο αυτό όργανο με το δοξάρι, άκουγες έναν ήχο βαθύ, μακρινό, αρχέτυπο, βυζαντινό, μεσσαιωνικό… Έναν ήχο παλιό, αρχαίο. Ήταν ο ήχος της ρίζας μας, που χάθηκε μέσα στους θορύβους των μηχανών και των αυτοκινήτων.

Αυτή τη μουσική μας ρίζα, ο ήχος της οποίας ξαναζωντανεύει με το νέο αυτό όργανο, το rebetone, πήγα να βρω στο εργαστήρι του Χρήστου. Από περιέργεια, που ως γνωστόν είναι η μητέρα όλων των νέων εφευρέσεων, δημιουργημάτων και κατασκευών. Και τη βρήκα.

Επειδή δεν ξέρω πολλά από μουσική, παρόλο που έχω καλό αυτί, έπρεπε να μου κάνει ένα μικρό μάθημα η τριανδρία του rebetone στο φιλόξενο γεμάτο ωραία γλυπτά εργαστήρι του Χρήστου. Στους τοίχους, κρεμασμένα διάφορα μουσικά όργανα, έγχορδα, όλες οι παραλλαγές τους, από το μπουζούκι, τον μπαγλαμά, το ζουρνά, το ούτι, το λαούτο. Και στα χέρια του Γιώργου το νέο «παιδί», το rebetone.

Πρώτα ήταν η ιδέα. Του Γιώργου. Έπειτα, η σκέψη, το ψάξιμο, για υλοποίηση. Και στο τέλος η κατασκευή. Γιατί η μουσική, η παγκόσμια αυτή γλώσσα, θέλει πολύ κόπο, χρόνο, φαιά ουσία και κυρίως ψυχή και μεράκι για να εκφραστεί.

Η συζήτηση ξεκίνησε με τη βασική μου απορία, ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο μπουζούκι και το rebetone. Πριν απ’ αυτό, μου λέει ο Γιώργος, «το βλέπεις αυτό; Είναι μια σκαμμένη καρύδα. Παλιά έπαιρναν τις καρύδες από τους μανάβηδες κι έφτιαχναν μ’ αυτές όργανα. Αυτά εδώ που βλέπεις, όλα, είναι σκαφτά, όπως γίνονταν με τον παλιό τρόπο, φτιαγμένα με το χέρι του Χρήστου».

Και ο Μάκης, μαθητευόμενος μάγος

«Στα μπουζούκια τα σημερινά που ξέρουμε όλοι, έχει αλλάξει το σχήμα κατ’ αρχάς. Το σχήμα του REBETONE είναι αμυγδαλόσχημο. Τα παλιά μπουζούκια ήταν λίγο κοντύτερα, αλλά ήταν πάλι αμυγδαλόσχημα. Αυτό έχει να κάνει με τον ήχο. Το σημερινό μπουζούκι είναι πιο πρίμο σαν ήχος, δηλαδή έχει χαθεί το μπάσο του. Οπότε έχουν χαθεί αυτά που ακούγαμε από τον Βαμβακάρη για παράδειγμα. Το κλασσικό μπουζούκι ήταν λίγο κοντύτερο. Και ήταν και τα κουρντίσματα διαφορετικά. Ο βάρδος ο Βαμβακάρης έκανε διαφορετικό κούρντισμα ανάλογα με τη φωνή του. Δηλαδή η πάνω χορδή ήταν ο ισοκράτης (η νότα- κλειδί) που λειτουργεί και στη βυζαντινή μουσική. Οπότε συντόνιζε και τις άλλες χορδές πάνω σ’ αυτό, και με το σχήμα και με το παίξιμο, ήταν εντελώς διαφορετικό από ότι σήμερα. Το σημερινό παίξιμο είναι κάτι μεταξύ κιθάρας και μαντολίνου. Οπότε άρχισαν αυτά τα «τριολέ» που λέει κι ο Ηλίας Πετρόπουλος, του Μανώλη Χιώτη. Αλλά έτσι κόπηκε η ρίζα από τα παλιά. Η ρίζα είναι πυξίδα, αν τη χάσεις είναι σαν να μην ξέρεις ποια είναι η μάνα σου. Οπότε χάσαμε λίγο τη μπάλα.

Αυτοσχέδια ρεμπέτικη συναυλία

Τώρα μ’ αυτό το όργανο, μου ήρθε η ιδέα με βάση τον ισοκράτη, όπως κάνουν οι ψαλτάδες που κρατάνε το ίσο, και προσπάθησα να το κάνω να παίζω μπουζούκι αλλά να μπορώ να παίζω και με το δοξάρι, μια μελωδία, έναν αυτοσχεδιασμό. Κι έτσι ξεκίνησε όλο αυτό. Αλλά με ενδιαφέρει βέβαια το παλιό παίξιμο και περισσότερο η ιστορία με τον ισοκράτη. Ο ισοκράτης είναι σαν να έχουμε ένα στρογγυλό δωμάτιο με μερικά παράθυρα. Το ισοκράτημα είναι από ποιον τόνο αρχίζει το κομμάτι, η τονική νότα, που οι υπόλοιπες εφτά νότες έχουν αναφορά σ’ αυτήν, γιατί όλο το θέμα έχει αναφορά στην τονική. Είναι σαν να έχουμε ένα δωμάτιο με μια καρέκλα στη μέση κι έχουμε εφτά παράθυρα, που σημαίνει ότι από κάθε παράθυρο μπαίνει ο ήλιος κι έχει αναφορά στην καρέκλα.

Τα παλιά μπουζούκια ήταν πιο χαμηλόφωνα, δε στρίγγλιζαν τόσο γιατί δεν υπήρχε η σημερινή φασαρία στο περιβάλλον. Και βέβαια όλοι εκείνοι οι άνθρωποι είχαν διαφορετική μουσική παιδεία, άσχετα από ποιο σχολειό περάσανε. Το αυτί τους ήταν εκπαιδευμένο… Τώρα με τις παρεμβολές των θορύβων από τις μηχανές χάσαμε το μπούσουλα. Η διαφορά λοιπόν από το μπουζούκι είναι ότι παίζει περισσότερο τα μπάσα και ο τρόπος παιξίματος είναι εντελώς διαφορετικός από το κλασσικό μπουζούκι. Αυτό μοιάζει περισσότερο με λαούτο. Και δεν παίζεται όπως το μπουζούκι. Παίζεται περισσότερο σαν ούτι. Σήμερα όπως παίζεται το μπουζούκι, είναι σαν να του έχουν βγάλει την ψυχή, λείπει η ουσία κι αυτό προσπαθήσαμε να ξαναβρούμε με αυτό το καινούργιο όργανο. Οπότε και μπουζούκι μπορεί να βγάλει, με ένα διαφορετικό κούρδισμα πάμε απευθείας στην ανατολή, χαμηλώνει ο τόνος. Θυμίζει και μεσαιωνικό και βυζαντινό όργανο, με πιο βαθύ ήχο, πιο ατμοσφαιρικό, έχει περισσότερο ταξίδι στο άκουσμα. Με το δοξάρι γίνεται κάτι άλλο. Βγάζει κάτι από τσέλο. Είναι ένα πολυόργανο. Αυτό εδώ παίζεται και με την πένα, και με το δοξάρι και με τα χέρια. Με τα δάχτυλα βγάζει τον ήχο κιθάρας. Και το βγάλαμε rebetone, από τον τόνο του ρε".

Ο Γιώργος ζωγραφίζει, κάνει γλυπτική, και συνθέτει. Παίζει όλα τα όργανα, κάνει τη σύνθεση, την ηχογράφηση, όλα. Με το αυτί.

Ο Χρήστος με τα "παιδιά" του

Για την κατασκευή του οργάνου ο Χρήστος μας λέει: «Ασχολούμαι εδώ κι εφτά χρόνια με τα όργανα. Βρεθήκαμε τυχαία με το Γιώργο και πάνω στην κουβέντα μου λέει την ιδέα του για το καινούργιο όργανο».

«Είχα τρία χρόνια που το πάλευα», συμπληρώνει ο Γιώργος. «Συνεργάστηκα με κάποιους άλλους, ήθελαν να πάρουν την ιδέα και να με αφήσουν απέξω, άλλοι μου λέγανε, αυτό δε γίνεται, έπειτα γνώρισα το Χρήστο, μου λέει, και βέβαια γίνεται. Κι έγινε. Βήμα-βήμα. Όπως το είχα στο μυαλό μου, στην αρχική μου σκέψη. Είχα στο μυαλό μου τον ήχο, αλλά ήξερα και τι ήθελα, γιατί ήξερα το μπουζούκι και ήξερα τι μου λείπει. Οπότε λέω, θέλω κάτι σαν μπουζούκι αλλά να μην είναι μπουζούκι. Κάτι από το παλιό σχήμα αλλά να μην έχει σχέση με το σχήμα του παλιού μπουζουκιού. Και να μπορώ να παίζω και με το δοξάρι. Είχα από την αρχή στο μυαλό μου αυτό το σχήμα. Το αμυγδαλόσχημο».

Χειροποίητα όργανα μαζί με το rebetone στο εργαστήρι του Χρήστου

«Το πρόβλημα στην εφαρμογή, ήταν να μπορεί να δουλεύει το δοξάρι, χωρίς να ακουμπάει πάνω στο σκάφος-στο σώμα- του οργάνου» εξηγεί ο Χρήστος. «Έπρεπε λοιπόν να γίνει με ψηλό καβαλάρη, το μπράτσο να έχει μια πολύ συγκεκριμένη γωνία, να είναι καμπυλωτό και όχι επίπεδο όπως είναι στο μπουζούκι. Εδώ οι χορδές εξέχουν και δεν ακουμπάνε στο σκάφος. Έτσι οι χορδές έπρεπε να είναι στον αέρα, γιατί στο μπουζούκι πατάνε πάνω στο σκάφος. Κι έτσι πάλλεται όλο το όργανο. Αυτό είναι ένα όργανο- υβρίδιο. Μπορεί να το πάρει ο Ζουγανάκης που παίζει τρελά το λαούτο, μπορεί να βγάλει αγγέλους μ’ αυτό.

Αυτό βγαίνει με μαθηματικό τύπο, πυθαγόρειο. Είναι η 12^η ρίζα του 2 για να βγάλεις την κλίμακα. Η οποία κλίμακα δεν αλλάζει. Αυτό εδώ είναι τζουράς, το ξύλο είναι αχλαδιά, σκαφτό από μέσα. Εδώ γίνονται πειραματισμοί μαζί με το Μάκη.

Η κατασκευή ενός μουσικού οργάνου είναι χάος. Έχει τόσους αστάθμητους παράγοντες που επηρεάζουν τον ήχο, που τρελαίνεσαι. Γιατί το ξύλο που θα χρησιμοποιήσεις δεν υπάρχει περίπτωση να το ξαναβρείς, το ξύλο είναι ζωντανό πράγμα. Τα δύο rebetone που έφτιαξα, παρόλο που είναι από το ίδιο ξύλο, καρυδιά, είναι διαφορετικά και βγάζουν διαφορετικό ήχο. Επίσης κάθε τρύπα στα όργανα έχει τη σημασία της. Ανάλογα πόσο μικρή ή πόσο μεγάλη είναι, βγάζει διαφορετικό ήχο κάθε φορά. Γιατί πάλλεται το καπάκι με διαφορετικό τρόπο».

Ύστερα από τις εξηγήσεις και τη συζήτηση, ακολούθησε μια αυτοσχέδια ρεμπέτικη συναυλία. Άλλος ήχος έβγαινε κάθε φορά, κάθε άκουσμα ήταν διαφορετικό. Με το δοξάρι, ήτανε μια τρέλα. Έβγαινε ένας ήχος βαθύς, παμπάλαιος. Με την πένα, πιο κοντινός προς το κλασσικό μπουζούκι. Με το χέρι, προσομοίαζε με την κιθάρα. Άκουγα μαγεμένη. Σύντομα και στο θέατρο Απόλλων, ευχήθηκα στην κομπανία. Είχαν περάσει ήδη τρεις ώρες, ήταν μια από τις μεγαλύτερες συνεντεύξεις της ζωής μου, μετά μουσικής. Να είναι καλά η τριανδρία του rebetone και καλές επιτυχίες!