Τα
φύλλα κιτρινίζουν, δίνουν τα όμορφα χρώματα του φθινοπώρου, πορτοκαλί, ώχρα,
χάλκινο, ενώ ετοιμάζονται οι οπώρες- εξ ού και η λέξη φθινόπωρο. Μαζί με τα
πορτοκάλια ετοιμάζεται και ο τρύγος που σκορπάει την υπέροχη μυρωδιά του με τα
γλυκά, τον μούστο, τη μουσταλευριά, τα μουστοκούλουρα. Μαζί αρχίζει το νέο
οικονομικό έτος, κι ανοίγουν τα σχολεία. Όλοι προετοιμάζονται για έναν νέο
κύκλο ζωής, και είναι σαν να γεμίζεις ένα πανέρι με τις ελπίδες σου, τα όνειρά
σου, τα σχέδιά σου για το μέλλον. Τον Σεπτέμβρη και το φθινόπωρο, σε περιμένει
πολλή δουλειά…
Στην
αρχαιότητα, ο Σεπτέμβρης ήταν ένας πολύ σημαντικός μήνας, ιδιαίτερα η
φθινοπωρινή Ισημερία στις 22 του μήνα, προάγγελος του χειμώνα. Τον μήνα αυτόν,
τελούνταν τα Ορφικά και τα Ελευσίνια Μυστήρια, γιορτές με βαθύτερη έννοια και
σημασία, που συμβόλιζαν την προετοιμασία της ψυχής για να ανέβει το ανθρώπινο
όν ένα σκαλοπάτι πιο κοντά στο θείο. Έχει λοιπόν μεγάλο ενδιαφέρον, να
γνωρίσουμε τη βαθύτερη έννοια των ιερών αρχαίων μυστηρίων, και τη σοφία που
εκπορεύονταν από αυτά.
Η ονομασία του Σεπτέμβρη κατά
την αρχαιότητα
Ο Σεπτέμβριος είναι ο ένατος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου και ο πρώτος του φθινοπώρου. Στο αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο έβδομος (septem, εξ ου και το όνομά του), ωστόσο όταν μετακινήθηκε στο ημερολόγιο, δεν άλλαξε όνομα.
Στην Αρχαία Ρώμη τον Σεπτέμβριο εορταζόταν ο Δίας και η 1η Σεπτεμβρίου ήταν κάτι σαν τη δική μας Πρωτοχρονιά. Την ονόμαζαν Indictio (Ινδικτιώνα) που σημαίνει «κατανομή των φόρων». Μήπως και στα χρόνια μας ο Σεπτέμβριος δεν είναι ο μήνας που πληρώνουμε την Εφορία;.. Στην δική μας κλασσική αρχαιότητα ο Σεπτέμβρης λεγόταν Βοηδρομιώνας.
Επίσης, η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει την αρχή του εκκλησιαστικού έτους την 1η Σεπτεμβρίου με τη λειτουργία της Ακολουθίας της Ινδίκτου. Ακόμη, σε πολλά μέρη της Ελλάδας η 1η Σεπτεμβρίου θεωρείται Η Μέρα του Χρονικογράφου: είναι η μέρα που ο Χάρος ανοίγει το τεφτέρι του και γράφει μέσα τα ονόματα των ψυχών που θα πάρει στη διάρκεια του έτους -φόρος αίματος ετούτος εδώ... Στην Κρήτη εκείνη η μέρα είναι αφιερωμένη στη Μαντική: βάζουν ένα καρύδι στην ταράτσα αποβραδίς «να το δουν τα άστρα» και το πρωί της 1ης Σεπτέμβρη το σπάνε. Αν είναι καθαρό και βγει ολόκληρο, η οικογένεια θα είναι γερή όλο τον χρόνο.
Φθινοπωρινά μυστήρια και τελετές
Μάρτης και Σεπτέμβρης, ίσα τα μεσάνυχτα, λέει ο λαός μας, αφού τον Μάρτιο έχουμε την εαρινή ισημερία και τον Σεπτέμβρη τη φθινοπωρινή. Την Πέμπτη 22 Σεπτεμβρίου ο ήλιος μπαίνει στη μοίρα του Ζυγού και έχουμε ίση μέρα και ίση νύχτα.
Στην Ορφική φιλοσοφία, τιμούσαν τον Ήφαιστο «την 10η Φθίνοντος μηνός Βοηδρομιώνος (21η Σεπτεμβρίου)». Γνώριζαν πως η νύχτα μεγάλωνε και ο χειμώνας ερχόταν. Άρα χρειάζονταν το τεχνητό φώς και τη θέρμη της φωτιάς την οποία συμβόλιζε ο Ήφαιστος. Αξίζει να διαβάσουμε τον Ορφικό ύμνο:
Ήφαιστε σκληρόκαρδε, μεγαλοδύναμε, πού είσαι το άσβεστον πυρ,
και φωτίζεσαι από φλογερές λάμψεις, ω θεέ που παρέχεις το φως εις τους ανθρώπους, εσύ πού φέρεις το φως, με τα ισχυρά χέρια, αιώνιε, πού ζεις με την τέχνη, συ ο εργάτης, μέρος του κόσμου και στοιχείον άμεμπτον, πού τρώγεις τα πάντα, πού δαμάζεις τα πάντα, ο υπεράνω όλων υπέρτατος, που ευρίσκεσαι παντού.
Είσαι ο αιθέρας, ο ήλιος, τα άστρα, ή σελήνη, το φως το αμόλυντο, αφού μ’ αυτό τα μέλη του Ηφαίστου φέρουν το φως στους ανθρώπους.
Και κατοικείς εσύ σε κάθε οίκο, σε όλες τις πόλεις, σε όλα τα έθνη·
και κατοικείς μέσα στα σώματα των ανθρώπων, εσύ με την μεγάλην ευτυχίαν, ο ισχυρός.
Άκουσε με μακάριε, εσέ προσκαλώ στις Ιερές σπονδές, για να προσέλθεις πάντοτε ήμερος και με έργα πού φέρουν χαρά.
Κατάπαυσε την λυσσασμένη μανία του ακατάβλητου πυρός
και δώσε στα σώματά μας την φυσική καύση»
.
(Και το αρχαίο κείμενο: «Ηφαίστου, θυμίαμα λιβανομάνναν
Ήφαιστ’ ομβριμόθυμε, μεγασθενές, ακάματον πυρ,
λαμπόμενε φλογέαις αυγαίς, φαεσίμβροτε δαίμον,
φωσφόρε, καρτερόχειρ, αιώνιε, τεχνοδίαιτε,
εργαστήρ, κόσμοιο μέρος, στοιχείον αμεμφές,
παμφάγε, πανδαμάτωρ, πανυπέρτατε, παντοδίαιτε,
αιθήρ, ήλιος, άστρα, σελήνη, φως αμίαντον·
ταύτα γαρ Ηφαίστοιο μέλη θνητοίσι προφαίνει.
πάντα δε οίκον έχεις, πάσαν πόλιν, έθνεα πάντα,
σώματά τε θνητών οικείς, πολύολβε, κραταιέ.
κλύθι, μάκαρ, κλήιζω σε προς ευιέρους επιλοιβάς,
αιεί όπως χαίρουσιν επ’ έργοις ήμερος έλθοις.
παύσον λυσσώσαν μανίαν πυρός ακαμάτοιο
καύσιν έχων φύσεως εν σώμασιν ημετέροισιν.»)
Ο Mεταγειτνιών ήταν ο δεύτερος μήνας του αττικού ημερολογίου, που αντιστοιχούσε στην περίοδο από 15 Aυγούστου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου του σημερινού Γρηγοριανού ημερολογίου. Αυτόν το μήνα στην Αθήνα γίνονταν οι μετοικήσεις, δηλαδή οι μετακομίσεις και συνεπώς η αλλαγή των γειτόνων (μεταγείτνια). Στη γιορτή αυτή οι Aθηναίοι τιμούσαν τον Mεταγείτνιο Aπόλλωνα.
O Mεταγειτνιών ήταν ο η αρχή του νέου οικονομικού έτους, οπότε άρχιζαν οι προετοιμασίες της τέλεσης των μυστηρίων, και το τέλος του στρατιωτικού έτους, οπότε πανηγυρίζονταν τα γυμνιστικά Eξιτήρια.
Ο Bοηδρομιών ήταν ο μήνας της φθινοπωρινής ισημερίας. Ονομάστηκε έτσι λόγω της γιορτής των Bοηδρομίων, την 6η ή την 7η ημέρα του, που πιθανώς αντιστοιχούσε στην 22α Σεπτεμβρίου.
Tα Bοηδρόμια ήταν γιορτή προς τιμήν του Bοηδρομίου ή Bοηθόου Aπόλλωνα, ο οποίος έτρεχε με βοή σε βοήθεια αυτών που ζητούσαν τη συνδρομή του, ιδιαίτερα ως βοηθός και σύμμαχος στον πόλεμο: «Βοηδρομείν γαρ το βοηθείν ωνομάζετο»
Oι Αθηναίοι την παραμονή της γιορτής έκαναν θυσίες προς τιμήν της αδελφής του Aπόλλωνα, θεάς του κυνηγιού, της Aρτέμιδος της Aγροτέρας. Kάθε χρόνο, λοιπόν, στο χωριό Άγρα ή Αγρες πέρα από το Iλισό, οι Aθηναίοι τελούσαν εκεί γιορτή στον ναό της Aγροτέρας Άρτεμης προς τιμήν της θεάς, και ο «άρχων-πολέμαρχος» πρόσφερε ως θυσία 500 κατσίκες. H γιορτή αυτή ξεκίνησε μετά τη μάχη του Mαραθώνα.
H γιορτή των Bοηδρομίων, κατά τον Πλούταρχο (Πλουτ. Θησ. KZ'), ετελείτο στη μνήμη της νίκης του Θησέα εναντίον των Aμαζόνων και προς τιμήν του Bοηθόου Aπόλλωνα που τον βοήθησε. Kατά τον Παυσανία, η γιορτή θεσπίστηκε από τον Ίωνα σε ανάμνηση της βοήθειας που έστειλε στους Αθηναίους στις μάχες τους εναντίον των Eλευσινίων.
Από την 15η του Bοηδρομιώνα και για 9 ημέρες γιορτάζονταν τα Mεγάλα Eλευσίνια Mυστήρια. H πρώτη ημέρα, η 15η Bοηδρομιώνα, κατά την οποία γινόταν η προκήρυξη της γιορτής ονομαζόταν αγυρμός, από τη λέξη άγυρις που σημαίνει συνάθροιση ή συγκέντρωση. O άρχων-βασιλιάς, που είχε την ανώτατη εποπτεία στα μυστήρια, καλούσε τον δήμο στην Αγορά και με την παρουσία του Iεροφάντη και του Δαδούχου, ο Iερός Kήρυκας έκανε την προκήρυξη της γιορτής για να λάβουν μέρος στα μυστήρια οι «έχοντες καθαρήν την καρδίαν και τας χείρας»
Oι Aθηναίοι τον μήνα Bοηδρομιώνα –αν και είχε 30 ημέρες– τον θεωρούσαν «κοίλο» μήνα με 29 ημέρες. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι δεν υπολόγιζαν στην αρίθμησή του τη 2η ημέρα του, επειδή, κατά την παράδοση, αντιστοιχούσε στην επέτειο της έριδας του Ποσειδώνα και της Αθηνάς για την επικυριαρχία της Αθήνας (Πλουτ. Συμπ. πρβλ. Θ', 6. Π, Φιλαδ. 489).
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο μήνας αυτός συναντάται με την ίδια ονομασία στην Πριήνη και στην Όλβια της Σκυθίας, ως Bαδρομιών στη Xίο και στη Λάμψακο και ως Bαδρόμιος στην Pόδο, την Kω, την Kάλυμνο και την Kνίδο.
Οι Ορφικοί κατά τη Φθινοπωρινή Ισημερία εκδήλωναν την λατρεία τους προς τη Φύση γιατί έφερνε στο «Είναι» τους τα Όντα. Πρωτίστως όμως ο εορτασμός είχε σχέση με την εμφάνιση της ανθρώπινης ψυχής. Την ψυχή αυτή την ονόμαζαν «Κόρη Πρωτογόνη», και την θεωρούσαν ως νοητικό ον της Φύσεως (λογική νόηση).
Η πρώτη μύηση στα Ορφικά μυστήρια λάμβανε χώρα αμέσως μετά τη Φθινοπωρινή Ισημερία. Κατά τη μύηση αυτή αποκαλύπτονταν τα περί της συστάσεως της μητέρας Γης και της εμφανίσεως της ανθρώπινης ψυχής. Στα Ελευσίνια μυστήρια κατά τη Φθινοπωρινή Ισημερία γινόταν η εισαγωγή των αμύητων. Κατά την εισαγωγή λάμβανε χώρα μακρά τελετή για την εμφάνιση στο «Είναι» της Κόρης της Πρωτογόνης.
Έλεγαν ότι η Κόρη η Πρωτογόνη είναι κόρη του Ουρανού και της Γης, δηλαδή αποτέλεσμα της επιμιξίας των δυνάμεων του Ουρανού (που συμβολίζει τον άπειρο χώρο δηλαδή τη Συνεχή ή Αμέριστη ουσία) και της Γης (που συμβολίζει την Ατομική ή Μεριστή ουσία).
Με την τελετή αυτήν οι Μύστες της Ελευσίνας απέδιδαν ευγνωμοσύνη προς τη θεία Φύση, η οποία αποκάλυπτε το ψυχικό «Είναι» κάθε οντότητας. Έτσι οι Μύστες, αποκάλυπταν κατ’ αρχήν ποια ήταν η Κόρη η Πρωτογόνη, δηλαδή πώς εμφανίσθηκε η ψυχή της Φύσεως.
Η περίοδος από τη Φθινοπωρινή Ισημερία μέχρι την Χειμερινή Τροπή του Ηλίου συμβολίζει την περίοδο κατά την οποία η ψυχή του ανθρώπου θα περάσει το πρώτο στάδιο εξελίξεώς της, που είναι η καλλιέργεια των σπερμάτων των προς γονιμοποίηση Ιδεών.
Τα σπέρματα αυτά, σύμφωνα με την θρησκευτική φιλοσοφία, κυοφορούνται κατά τις διαδοχικές ενσαρκώσεις, με την επενέργεια του νόμου της Ειμαρμένης. Κατά την περίοδο αυτή, η ανθρώπινη ψυχή θα δεχθεί τις επιδράσεις του Ουρανού, θα διαπλάσει τον ηθικό χαρακτήρα της και θα διαμορφώσει τη συνείδησή της κατά τρόπον ώστε να κανονίζει τη ζωή της σε αρμονία προς τους όμοιούς της.
Οι Ορφικοί θεωρούσαν την περίοδο από τη Φθινοπωρινή ισημερία μέχρι τη Χειμερινή τροπή του Ηλίου, ως αντιστοιχούσα προς την πρώτη περίοδο του ανθρωπίνου γένους, κατά την οποία η ανθρώπινη ψυχή κατόρθωσε να εκδηλώσει τις δυνατότητες που της επιτρέπουν να χαρακτηρισθεί ως πραγματικό νοητικό Ον.
Έτσι κατορθώνει να βρει το δρόμο για τη συγκρότηση των ανθρώπινων κοινωνιών, οι οποίες θα εξασφαλίσουν την πρόοδό της. Οι ατμοσφαιρικές μεταβολές αυτήν τη χρονική περίοδο, έλεγαν ότι είναι η ζώσα αλληγορική εικόνα της πρώτης ψυχικής ιστορίας του ανθρώπινου γένους.
Επίσης, έλεγαν, ότι όπως καλλιεργείται η Γη για να εκδηλώσει τη βλάστηση, έτσι πρέπει να καλλιεργούνται και οι ανθρώπινες ψυχές για να εκδηλώσουν τις δυνάμεις τους και να τις μεταβάλουν σε Ιδέες και συναισθήματα. Και όπως τα ύδατα καθιστούν γόνιμη τη Γη προς καλλιέργεια των σπερμάτων από τα οποία θα εμφανισθεί η βλάστηση και από αυτήν τα άνθη και οι καρποί, έτσι και οι ανθρώπινες ψυχές πρέπει να εκδηλωθούν.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια θεωρούσαν ότι η περίοδος από τη Φθινοπωρινή Ισημερία μέχρι τη Χειμερινή Τροπή του Ηλίου, αντιστοιχούσε στην περίοδο που η μητέρα Γη αναπαύεται και αναδιοργανώνει τις δυνάμεις της, ώστε να δεχθεί στους κόλπους της προς γονιμοποίηση τα σπέρματα των καρπών. Εκτός από τις εσωτερικές τελετές, είχαν και εξωτερικές εκδηλώσεις. Έτσι κατά τις αρχές του Φθινοπώρου έρχονταν και παρέμεναν στον παρακείμενο Ναό του Παρθενώνος, παρθένες της πόλεως των Αθηνών, οι οποίες ύφαιναν τον πέπλο της θεάς της Σοφίας, Αθηνάς.
Οι παρθένες αυτές, που παρέμεναν εκεί επί έξι μήνες για να φτιάξουν το έργο τους, εξέφραζαν την αγνότητα της ψυχής η οποία κατά τους μήνες του Φθινοπώρου και του Χειμώνα θα δεχθεί το σπέρμα της θείας ιδεολογίας, θα το καλλιεργήσει και θα υφάνει τον πέπλο με τον οποίο θα ντυθεί για να αναγορευτεί θυγατέρα της Σοφίας.
Ο Γιώργος Χαραλαμπίδης αναφέρει σχετικά: «Γνωρίζουμε ότι οι αρχαίες μυστηριακές τελετές, ήταν πάντοτε άμεσα συνδεδεμένες με κάποια συγκεκριμένα αστρονομικά φαινόμενα. Μέσα στο μήνα Σεπτέμβριο λοιπόν, το μήνα της διεξαγωγής των Ελευσινίων Μυστηρίων, συμβαίνει ένα αστρονομικό γεγονός κορυφαίας σημασίας, το οποίο δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να περάσει απαρατήρητο από το, επίσης κορυφαίο, αυτό θρησκευτικό γεγονός.
»Πρόκειται για την Φθινοπωρινή Ισημερία η οποία πραγματοποιείται στις 22/9. Από τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι τα Ελευσίνια Μυστήρια διαρκούσαν 9 ημέρες, είναι πολύ λογικό να υποθέσει κανείς ότι η Φθινοπωρινή Ισημερία θα έπρεπε να συμπίπτει με την ημέρα της λήξεώς τους! Στην περίπτωση αυτή είναι φυσικά πολύ εύκολο να υπολογίσουμε την ημέρα της έναρξής τους, η οποία θα έπρεπε να ήταν στις 14/9. Η άποψη αυτή ενισχύεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι στις 14/9 γιορτάζουμε σήμερα την Ύψωση του Τίμιου Σταυρού».
(Από το βιβλίο των Στράτου Θεοδοσίου και Μάνου Δανέζη: «Η Οδύσσεια των Ημερολογίων», Εκδόσεις Δίαυλος – Αθήνα 1995. Μέρος από το ένθετο αφιέρωμα στην εφημερίδα «Βραδυνή» της Κυριακής, 31 Δεκεμβρίου 2000, pavripedia.gr, mythagogia.blogspot.com, arcadians.gr)
Επιμέλεια: Γαλανιάδη Εύα
(Πηγή http://www.arcadiaportal.gr/ )
