Η αρχαιολογική έρευνα, που σήμερα έχει βοηθό της την
σύγχρονη τεχνολογία, έχει αναβαθμίσει την άποψή της για τον κυκλαδικό
πολιτισμό, θεωρώντας τον εξαιρετικά εξελιγμένο για την εποχή εκείνη. Πολλοί
μάλιστα μιλούν για μιαν «αυτοκρατορία», ενώ σύμφωνα με μια θεωρία η Σαντορίνη
ταυτίζεται με την Ατλαντίδα του Πλάτωνα. Άλλοι αναρωτιούνται, πώς θα ήταν ο
πολιτισμός και η εξέλιξή του, αν δεν συνέβαινε η μοιραία έκρηξη του ηφαιστείου
της Θήρας, που κατέστρεψε ολοσχερώς τον προηγμένο αυτό πολιτισμό.
Μετά τον μεγάλο αρχαιολόγο Σπύρο Μαρινάτο που
ξεκίνησε τις ανασκαφές στο νησί, το 1967, το έργο του συνέχισε ο Χρίστος
Ντούμας, αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση των ανασκαφών το 1974. Ο Χρίστος Ντούμας
που είχα την τιμή να τον γνωρίσω σαν καθηγητή μου στο Πανεπιστήμιο αλλά και
αργότερα όταν εργαζόμουν ως αρχαιολόγος στο υπουργείο πολιτισμού, δίνει μέχρι
και σήμερα την ψυχή του στο έργο της αποκάλυψης του κυκλαδικού πολιτισμού,
καθώς οι ανασκαφές στο Ακρωτήρι, όχι μόνο δεν έχουν τελειώσει αλλά βρίσκονται
όλο και περισσότερα και πιο ενδιαφέροντα ευρήματα που μαρτυρούν ένα πολύ υψηλό
καλλιτεχνικό και κοινωνικό επίπεδο του κυκλαδικού πολιτισμού.
Σχεδόν 50 χρόνια μετά την έναρξη της ανασκαφής,
αναφέρει ένα ενδιαφέρον άρθρο με συνέντευξή του στο περιοδικό Thalassea της Hellenic Seaways, ο Χρίστος Ντούμας
είναι ο άνθρωπος που γνωρίζει το Ακρωτήρι σαν την παλάμη του χεριού του.
«Καταλάβαμε από την έναρξη της ανασκαφής ότι είχαμε μπροστά μας ένα γιγάντιο
πάζλ» λέει ο ίδιος στην εν λόγω συνέντευξη. «Όμως ο σεισμός και η έκρηξη του ηφαιστείου
πήραν μαζί τους πολλά κομμάτια του, κι έτσι πρέπει να σχηματίσουμε την εικόνα
με ότι μας απέμεινε. Να φανταστείτε ότι ακόμα και σήμερα έχουμε πάρα πολλά
ερωτήματα. Δεν γνωρίζουμε, λόγου χάρη, ποιο ήταν το όνομα αυτού του οικισμού ή
το πλήρες μέγεθός του. Όμως θέλω να τονίσω κάτι, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται,
για κάποιον που εργάζεται εδώ τόσο πολλά χρόνια: Δεν βιάζομαι να βρω τις
απαντήσεις». Μιλώντας στην δημοσιογράφο Μαργαρίτα Πουρνάρα, στην Οικία των
Θρανίων, ένα από τα κτίσματα της προϊστορικής πόλης, όπου εντοπίστηκε το μόνο
χρυσό αντικείμενο που έχει βρεθεί εκεί μέχρι σήμερα, ένας μικρός αίγαγρος που
εκτίθεται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας στα Φηρά, λέει: «Να ένα ακόμη αίνιγμα.
Όταν έφυγαν οι κάτοικοι για να γλυτώσουν τη ζωή τους από το ηφαίστειο, δεν το
πήραν μαζί τους. Βρέθηκε ανέπαφος μέσα σε ένα ξύλινο κουτί».
Το πείσμα του Χρίστου Ντούμα, τον βοήθησε να τα
βγάλει πέρα όταν έπεσε τμήμα του στεγάστρου το 2005, με αποτέλεσμα να μείνει
κλειστός ο χώρος και να ακολουθήσουν δικαστικές διαδικασίες για την ανάδειξη
των υπευθύνων του ατυχήματος. Το 2012 ολοκληρώθηκε η τοποθέτηση του νέου
βιοκλιματικού στεγάστρου.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, οι κάτοικοι του
Ακρωτηρίου, «ήταν άνθρωποι με εμπορικό πνεύμα και πρακτικό νου, ανοιχτοί στην
επικοινωνία, που γνώριζαν καλά τους θαλάσσιους δρόμους και είχαν έρθει σε επαφή
με άλλους τόπους. Αυτό το φανερώνει η τέχνη τους, η ευμάρεια του οικισμού τους,
η κοινωνική δομή και οργάνωσή τους. Ενδεχομένως να έχουμε εδώ για πρώτη φορά
απτά τεκμήρια για τη λατρεία μιας γυναικείας θεότητας, η οποία απεικονίζεται
στη γνωστή τοιχογραφία με τις κροκοσυλλέκτριες». Οι απαντήσεις που ζητάει ο
Χρίστος Ντούμας, χρειάζονται υπομονή για να απαντηθούν, καθώς πρέπει να
ερευνήσει πολύ περισσότερα οικοδομήματα από τα 35 που βρίσκονται σήμερα στην
έκταση που καλύπτει το στέγαστρο. Εκείνος όμως προτίμησε να εστιάσει την
προσοχή του μόνο σε έξη, καθώς οι καταπληκτικές τοιχογραφίες του Ψαρά και της
Άνοιξης που βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο προέρχονται από αυτά τα
κτήρια.
Οι έρευνες ανέδειξαν την τεράστια σημασία του
οικισμού στο Ακρωτήρι για το εμπόριο την εποχή του χαλκού και τις σχέσεις του
νησιού με την Αίγυπτο. «Αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση της ανασκαφής» λέει ο κ.
Ντούμας, «διαπίστωσα ότι στα εργαστήρια συντήρησης και στις αποθήκες μας είχαν
συγκεντρωθεί τεράστιες ποσότητες ευρημάτων, που είχαν άμεση ανάγκη συντήρησης.
Μόνο τα κιβώτια με τα θραύσματα πήλινων αγγείων, ξεπερνούσαν τις 5.000, ενώ τα
σπαράγματα τοιχογραφιών ανέρχονταν σε πολλές εκατοντάδες τετραγωνικών μέτρων. Έτσι
συνειδητοποίησα ότι οποιαδήποτε επέκταση πέρα από τα μνημεία που είχε ήδη
αποκαλύψει η σκαπάνη του Μαρινάτου, θα ήταν επιζήμια για την αρχαιολογία ως
επιστήμη. Το έδαφος είναι ένα αρχείο για την ανθρώπινη ιστορία. Είναι μια
καταγραφή, και η ανάγνωση μπορεί να γίνει μόνο με την ανασκαφή, η οποία ως
διαδικασία είναι εξ ορισμού καταστρεπτική, διότι χάνεται οπωσδήποτε ένα ποσοστό
πληροφοριών. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να περιορίσεις το μέγεθος της
ζημιάς με τη σωστή μεθοδολογία της ανασκαφής. Κι αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε
εδώ». Το 1975, ο Χρίστος Ντούμας εκτιμούσε ότι θα χρειαζόταν μια 20ετία για την
αξιοποίηση του τεράστιου όγκου των ευρημάτων. Τώρα ομολογεί ότι έπεσε έξω.
«Χρειάστηκαν τρεις και πλέον δεκαετίες για τη συντήρηση, την αποκατάσταση, τον
ευρετηριασμό, τη φωτογράφιση και την ασφαλή αποθήκευση περίπου 15.000 πήλινων
αγγείων και πάνω από 30.000 εργαλείων, σκευών από λίθο, μέταλλο ή άλλες ύλες.
Το Ακρωτήρι είναι μοναδική περίπτωση, επειδή ο ενταφιασμός του χώρου κάτω από
το μανδύα ελαφρόπετρας και θηραϊκής γης διαφύλαξε έναν πραγματικό θησαυρό
τοιχογραφιών, έστω και αν αυτές βρίσκονται θρυμματισμένες μέσα στα ερείπια.
Είναι δικό μας καθήκον να τον διασώσουμε και να τον παραδώσουμε στις επόμενες
γενιές».
Έως τώρα στο εργαστήριο συντήρησης του χώρου έχουν
στερεωθεί και αποκατασταθεί πάνω από 58 τοιχογραφικές συνθέσεις διαφόρων
διαστάσεων, ενώ αναμένεται να αρχίσουν και πάλι οι ανασκαφές.
«Φανταστείτε πόσο ευαίσθητα είναι τα σπαράγματα των
τοιχογραφιών που βγάζουμε από το έδαφος, ώστε ακόμα κι ένα φτέρνισμα του
συντηρητή μπορεί να προκαλέσει ζημιά» λέει ο Χρίστος Ντούμας. «Γίνονται όλα με
εξαιρετική προσοχή και κάθε μέρα προστίθενται πολλά κομμάτια στο μεγάλο παζλ,
κάνοντας την εικόνα αυτού του σπουδαίου οικισμού όλο και πληρέστερη. Για μένα το
σημαντικότερο είναι οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος να συνεχίσουν τη δουλειά αυτή
με την ίδια αγάπη και τον ίδιο σεβασμό. Γιατί τα μνημεία αυτά ανήκουν στην
ανθρωπότητα κι εμείς είμαστε οι προσωρινοί διαχειριστές τους».
