«Ένας τόπος είναι μια οντότητα και τόπος είναι κι
ένα σπίτι», ήταν η φράση του καθηγητή Ιωσήφ Στεφάνου στην εκδήλωση που έγινε
για τα 100 χρόνια από την ανέγερση της Έπαυλης Τσιροπινά στην Ποσειδωνία της
Σύρου. Κι ένα σπίτι είναι ένα άψυχο όν που γίνεται ζωντανό με την παρουσία των
ανθρώπων που το κατοικούν.
Ζωντάνεψε λοιπόν αυτό το σπίτι, 100 χρόνια μετά, για
να ιστορήσει τις ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν μέσα του και γύρω του,
εκείνων που το έφτιαξαν, εκείνων που το στόλισαν, των παιδιών που φιλοξένησε
μέσα στη ζεστή αγκαλιά του, των πατεράδων, των μανάδων, των παππούδων, των
εγγονών. Αλλά και του υπηρετικού προσωπικού που το φρόντιζε, καθότι η βίλλα ή
έπαυλη Τσιροπινά χτίστηκε το 1916, φέρνοντας την πατίνα της αριστοκρατικής
συριανής μεγαλοαστικής τάξης της εποχής, φέρνοντας στοιχεία ρομαντισμού,
εκλεκτικισμού, ακόμη και μεσαιωνικά από τους ευρωπαϊκούς πύργους με τις
πυργοδέσποινες και τους πυργοδεσπότες.
Ζωντάνεψε ξανά, με έναν νοσταλγικό και θλιμμένο
τρόπο, από την διήγηση της Τερέζας Σκριβάνου-Δάσκου, που έζησε από παιδί στα
μεγάλα δωμάτια, με τα μπαλκόνια και τους εξώστες, με τους περίτεχνα
ζωγραφισμένους τοίχους που αγκαλιάζονταν από φυτά, λουλούδια, αμπέλια,
αγγελάκια, γιρλάντες, απομιμήσεις του πραγματικού φυσικού κήπου που περιέβαλλε
την έπαυλη. Το κόμπιασμα στη φωνή της Τερέζας, κρατούσε στην άκρη του μια στάλα
δάκρυ που δεν τόλμησε να βγει, παρά μόνο στο τέλος της διήγησης.
Η Έπαυλη Τσιροπινά
αγοράστηκε στον Δήμο Ποσειδωνίας στις 10 Αυγούστου του 2000. Κι από τότε
«όλα ξαφνικά έμοιαζαν να γερνούν γρήγορα
γύρω μας και μέσα μας» όπως είπε η παλιά κάτοικος του σπιτιού. Προφανώς οι
καιροί άλλαξαν, χωρίς να γνωρίζουμε-μόνο να υποπτευθούμε μπορούμε- ποια ανάγκη
ώθησε τους ιδιοκτήτες να πουλήσουν την αγαπημένη κατοικία και να μετοικίσουν σε
άλλη γη της πατρίδας.
Όμως η Έπαυλη Τσιροπινά, είναι ακόμα μια ζώσα
οντότητα. Δεν τρέφεται μόνο με
αναμνήσεις και νοσταλγικές εικόνες, αλλά με γεγονότα που συμβαίνουν ακόμα μέσα
της. Πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκθέσεις ζωγραφικής, συναυλίες, δεν αφήνουν το
σπίτι να νιώσει μοναξιά μετά την αναχώρηση των παλαιών κυρίων του. Κάθε χρόνο,
η μυθική αυτή έπαυλη, κόσμημα και στολίδι που παραμένει ακέραιο σε πείσμα των
καιρών, υποδέχεται τον κόσμο της τέχνης ξαναζώντας με διαφορετικό τρόπο τα
παλιά μεγαλεία.
Με χαρά, αλλά και ιδιαίτερη συγκίνηση ο Δήμος Σύρου
– Ερμούπολης καλωσόρισε το κοινό στην έναρξη των επετειακών εκδηλώσεων για τα
100 χρόνια της Έπαυλης, που σήμερα αποτελεί τον μοναδικό χώρο φιλοξενίας
πολιτιστικών εκδηλώσεων εκτός της Ερμούπολης.
Η
ιστορία και η αρχιτεκτονική της Έπαυλης Τσιροπινά
Πριν από τον Καλλικράτη, στέγαζε το Δημαρχιακό
Μέγαρο του Δήμου Ποσειδωνίας στη Ντελαγκράτσια. Είναι ένα πετρόκτιστο κτίριο,
δείγμα μεγαλοαστικής θερινής κατοικίας του 20ου αιώνα που αντανακλά την
αίγλη μιας άλλης εποχής. Έργο των αδερφών Τσιροπινά, η έπαυλη κατασκευάστηκε το
1916 και αποτέλεσε κατοικία του Κωνσταντίνου Τσιροπινά, δήμαρχου της Ερμούπολης
μεταξύ του 1887 και του 1891 καθώς και συνέταιρο του Ε. Σαλούστρου στο πρώτο
εργοστάσιο Βυρσοδεψίας της Σύρου που ιδρύθηκε το 1829.
Η έπαυλη Τσιροπινά αποτελεί έργο τέχνης που
επιμελήθηκε ένας αρχιτέκτονας από τη Βουργουνδία. Μια εντυπωσιακή έπαυλη με
χώρους υποδοχής, σαλόνια, τραπεζαρίες, τζάκια, υπνοδωμάτια, αποθήκες, κουζίνα
και μοναδικές τοιχογραφίες. Την έπαυλη αγκαλιάζει ένας κατάφυτος κήπος καθώς
και βοηθητικά κτίρια που δημιουργήθηκαν για τη φύλαξη των αμαξών εκείνης της
εποχής. Το 1966 η έπαυλη περνά στα χέρια του Μάρκου Δάσκου, δήμαρχου της Άνω
Σύρου ενώ το 2000 αγοράζεται από τη Δημοτική Αρχή Ποσειδωνίας και
χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος. Τα επόμενα χρόνια ο χώρος επισκευάζεται
και αρχίζει να λειτουργεί ως Δημαρχείο Ποσειδωνίας και χώρος πολιτισμού.
Ο Ανδρέας Δρακάκης, στο βιβλίο του «Ιστορία του
οικισμού της Ερμουπόλεως Σύρας» γράφει χαρακτηριστικά:
«…. Η
δημιουργία και η πρόοδος της Ερμουπόλεως οφείλεται και εις τον λιμένα της, αλλά
και εις τους βιομηχανικούς κλάδους οι οποίοι ανεπτύχθησαν μεγάλως εις την πόλιν
και κατέστησαν ταύτην το πρώτον βιομηχανικόν κέντρον του Ελληνικού Κράτους. Οι
τέσσερις πρωτοπόροι βιομηχανικοί κλάδοι ήσαν η βυρσοδεψία, η ξυλοναυπηγική, η
αλευροποιία και η μηχανουργική…»
Για τους ιδιοκτήτες της έπαυλης Τσιροπινά, Εμμανουήλ
Σαλούστρο και Κωνσταντίνο Τσιροπινά ,
μαθαίνουμε τα εξής:
«Το πρώτον μικρόν εργοστάσιον βυρσοδεψίας εις την
Ερμούπολιν ιδρύθη από τον Χίον Παναγιώτην Καλουτάν, κατά το έτος 1829. Το
μεγαλύτερον βυρσοδεψίον, αλλά και μακροβιώτερον της περιόδου ακμής της πόλεως
ήτο το εργοστάσιον του Εμμανουήλ Σαλούστρου. Ο Σαλούστρος ήτο Κρής καταφυγών
εις την Ερμούπολιν το 1824. Ποιάς δυναμικότητος ήτο το αρχικόν εργοστάσιόν του,
δεν είναι γνωστόν. Μέχρι το 1939, ότε διεσώζετο το μεγάλον εργοστάσιον, η
υπέρθυρος επιγραφή επί καλλιτεχνικού τριγώνου μαρμάρου, η ευρισκόμενη άνωθεν
της κεντρικής εισόδου του εργοστασίου επί της οδού Ποσειδωνίας, ανέγραφε:
Εργοστάσιον Εμμ. Σαλούστρου – 1834.
Το εργοστάσιον αυτό καταλαμβάνων έκτασιν 5
στρεμμάτων και ακάλυπτον έκτασιν ενός έτι στρέμματος, επεξηργάζετο κατά την
περίοδον της ακμής του περί τας 40.000 βουδοδέρματα ετησίως και επραγματοποίει
κατ’ έτος κύκλον εργασιών 3.000.000 χρυσών δραχμών!! Ήτο η μεγαλύτερη μονάδα
του τόπου. Ο Σαλούστρος μη αποκτήσας άρρενα τέκνα, ενύμφευσε την μοναδική
θυγατέρα του με τον υπάλληλον του εργοστασίου του, τον Χίον Κωνστ. Τριροπινάν,
άνδρα μεγάλης ικανότητας και ευφυίας, τον οποίον μετά τον γάμον του κατέστησε
και συνεταίρον του. Ο Τσιροπινάς έδωσε μεγάλην ώθησιν εις τας εργασίας του
εργοστασίου ιδία μετά τον θάνατον του Εμμ. Σαλούστρου το 1898.
Η ποιότης των δερμάτων του εργοστασίου ήτο
εξαιρετική, εβραβεύθησαν δε εις τας εκθέσεις Παρισίων και Ολυμπίων. Τας
εργασίας του εργοστασίου «Ε. Σαλούστρου - Κ. Τσιροπινά» μετά τον θάνατον του
Τσιροπινά, συνέχισαν τα τέκνα Εμμανουήλ και Αντώνιος μέχρι το 1936, οπότε
έφυγαν εκ Σύρου και εγκαταστάθηκαν εις
Αθήνας…»
O
Kωνσταντίνος
Τσιροπινάς ήταν γιος του Χίου εμπόρου Αντωνίου Τσιροπινά
και της Ζηνοβίας Παρπαριά. Παντρεύτηκε την Καλλιόπη Σαλούστρου και διαδέχθηκε
τον πεθερό του στο εργοστάσιο. Ήταν Δήμαρχος της Ερμούπολης (1887 - 1825), ένας
από τους ιδιοκτήτες του Νεωρίου και
παράλληλα τραπεζίτης και εφοπλιστής. Οι δύο γιοί του συνέχισαν τις επιχειρήσεις
του. Το βυρσοδεψείο των οικογενειών Σαλούστρου - Τσιροπινά έκλεισε το 1937 και
σήμερα φιλοξενεί τα γραφεία της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.
Η Έπαυλη Τσιροπινά κατασκευάστηκε το 1916 από
αρχιτέκτονα που λέγεται ότι κάλεσε ο Εμμ. Τσιροπινάς από την Βουργουνδία. Είναι
ένα αξιόλογο δείγμα μεγαλοαστικής θερινής κατοικίας των αρχών του 20ου αιώνα.
Έχει θαυμάσιους εσωτερικούς χώρους, τα παλαιά
σαλόνια, την τραπεζαρία κα. με καταπληκτικές οροφογραφίες που αντλούν τα θέματά
τους από τη φύση. Όπως γράφει η Ρόζα Φρέρη: «… οι οροφογραφίες και τα μοτίβα
τους, μπορεί να έχουν αντιγράψει τον ίδιο τον κήπο του Μπάρμπα Αλέξη, του Χιώτη
κηπουρού, που έδιωχνε κακήν κακώς τους ντόπιους σαν κρυφοκοίταζαν με θαυμασμό
τον μερακλίδικο κήπο του, μη λάχει και του τον ματιάσουν και χάσει κάτι απ’ τα
χρώματα και τις μυρουδιές του.»
Φέτος στο γιορτασμό των 100 χρόνων από την κατασκευή
της έπαυλης, θα παρουσιαστούν συναυλίες,
θεατρικές παραστάσεις και εκθέσεις, με αποκορύφωμα την έκθεση των σπουδαίων
εικαστικών Αχιλλέα Δρούγκα και Μιχάλη Μακρουλάκη, οι οποίοι εγκαινίασαν τον
εκθεσιακό χώρο της Έπαυλης Τσιροπινά, πριν από αρκετά χρόνια.
Πρώτη εκδήλωση, η συναυλία από το Κουαρτέτο της
Ανδριάνας Μπάμπαλη, που ερμήνευσε γνωστά τραγούδια, παλαιά και νέα μαγεύοντας
το κοινό, ενώ μέσα στο χώρο της έπαυλης εκτίθενται έργα πυρογραφίας του Ανδρέα
Πασσά με θέμα το «παλάτι» της
Ποσειδωνίας.
