Μια γυναίκα απλή και απέριττη, καθόταν σε ένα σκαλοπάτι στη γωνία του Θεάτρου Απόλλων στη Σύρο. Στη σκιά, καθώς τα φώτα της σκηνής δεν είχαν ανάψει ακόμη. Με κοντό μαύρο μαλλί και γυαλιά, άβαφη. Κατά διαστήματα κάποιος ή κάποια την πλησίαζε, της μιλούσε, την αγκάλιαζε και τη φιλούσε. Κι εκείνη ανταποκρινόταν με ένα γλυκό χαμόγελο.
Ήταν η καθηγήτρια ιστορίας Μαρία Ευθυμίου. Γνωστή
πλέον από τα μαθήματα-σεμινάρια που παραδίδει στην τηλεόραση της Βουλής αλλά
και στο youtube,
η Μαρία Ευθυμίου είναι πλέον μια προσωπικότητα που ξεχωρίζει. Κάτι σαν αντισταρ
του πνεύματος. Εκατοντάδες χιλιάδες συμπολίτες μας την παρακολουθούν με ιερή
προσήλωση πλέον σήμερα. Κι αυτό γιατί μεταδίδει τις τεράστιες ιστορικές γνώσεις
της, όχι από καθέδρας, όπως πολλοί συνάδελφοί της, αλλά σε γλώσσα απλή,
καθημερινή-όχι λαϊκίστικη, χωρίς ιδεολογικά, προσωπικά, πολιτικά ή κομματικά
πρόσημα-που μαζί με την γλώσσα του σώματος, κάνουν αυτά τα μαθήματα πλάσματα
που ζωντανεύουν διαδρομές της ανθρώπινης ιστορίας. Και την ακούς και νομίζεις
πως είσαι κι εσύ εκεί.
Και φυσικά, η Μαρία Ευθυμίου αποφεύγει τα γνωστά κλισέ
με τα οποία μας βομβαρδίζουν οι διάφοροι «ειδικοί» της ανθρωπιστικής επιστήμης
και των άλλων επιστημών.
Πρόκειται για φαινόμενο μεταδοτικότητας της γνώσης.
Πρόκειται για ένα ταλέντο που ήρθε να μας φωτίσει και να μας διδάξει όσα δεν
μας είπαν, όσα δεν γνωρίζαμε, για την ιστορία του κόσμου, αλλά κυρίως για την
ιστορία της πατρίδας μας, όσα δεν μας είπαν ούτε στα σχολεία, ούτε στα
πανεπιστήμιά μας.
Πρόκειται για ένα θρίαμβο της γνώσης, την οποίαν ο κόσμος, το ελληνικό κοινό, ρούφηξε σαν μάνα εξ ουρανού. Τόσο πολύ το είχαμε ανάγκη αυτό το δώρο, που μας φέρνει ένα φως μέσα στο σκοτάδι των σκουπιδιών που μας ταΐζουν καθημερινά τα ΜΜΕ, τα σόσιαλ μήντια, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, οι γονείς, το κράτος, η κοινωνία μας, η κυρίαρχη υποκουλτούρα.
Είχαμε λοιπόν την τύχη να ακούσουμε τη Μαρία Ευθυμίου
στο Θέατρο Απόλλων της Σύρου, να μας μιλάει για τις «συνέπειες και ασυνέπειες»
της ελληνικής επανάστασης του 1821, απνευστί, με πάθος, για σχεδόν τρεις
ολόκληρες ώρες. Και μάθαμε πολλά που δεν γνωρίζαμε:
Δεν
γνωρίζαμε ότι:
-Η Ελλάδα,
επηρεασμένη από το κίνημα του εθνισμού και του φιλελευθερισμού που κυριάρχησε
τον 19ο αιώνα, υπήρξε το
πρώτο ανεξάρτητο κράτος-και όχι αυτόνομο, όπως πολλά άλλα βαλκανικά κράτη- στην
Ευρώπη. Ότι μεγάλο ρόλο σ’ αυτή την εξέλιξη έπαιξε ο φιλελληνισμός που έφερε η
Αναγέννηση στη Δύση, με κορμό τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
-Άλλο είναι η εξέγερση, άλλο ο πόλεμος και άλλο η
επανάσταση. Και όπως είπε η κ. Ευθυμίου, το 1821 ήταν μια επανάσταση που έφερε
τον πόλεμο της ανεξαρτησίας.
-Η ελληνική επανάσταση ήταν παιδί των επαναστάσεων του
17ου αιώνα στην Αγγλία και του 18ου αιώνα στην Αμερική
και φυσικά της γαλλικής επανάστασης. Στα πλαίσια αυτά ιδρύθηκε η Φιλική
Εταιρεία από διανοούμενους εμιγκρέδες του εξωτερικού που είχαν γνωρίσει τις
επαναστάσεις αυτές και πρέσβευαν τον εθνισμό και μια ανεξάρτητη πατρίδα με
ορθόδοξη θρησκεία.
-Μετά την κήρυξη της επανάστασης συγκροτήθηκαν τρεις
εθνοσυνελεύσεις στην Επίδαυρο, στο Άστρος Κυνουρίας, και στην Τροιζήνα,
όπου συμμετείχαν Έλληνες λόγιοι, οι
οποίοι ήταν το μεγαλύτερο στρώμα λογίων στα τουρκοκρατούμενα Βαλκάνια. Όλοι
αυτοί οι διανοούμενοι που εμπνέονταν από το πνεύμα του φιλελευθερισμού και του
εθνισμού της Ευρώπης, σηματοδοτούν την μεγάλη άνθιση της παιδείας στον ελλαδικό
χώρο, με πολλά μεγάλα ελληνικά σχολεία στη Χίο, τη Σμύρνη, τα Ιωάννινα, το
Πήλιο, τα Αμπελάκια, την Αθήνα, τη Δημητσάνα και αλλού.
-Σ’ αυτές τις εθνοσυνελεύσεις συγκροτήθηκε το σύστημα
της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, με το «βουλευτικόν», το «εκτελεστικόν» και
το «δικαστικόν», δηλαδή τις τρεις εξουσίες που έχουμε μέχρι και σήμερα. Στις
εθνοσυνελεύσεις αυτές πάρθηκαν πρωτοπόρες επαναστατικές αποφάσεις επηρεασμένες
από την πεφωτισμένη Δύση αλλά και από την επικοινωνία των πρωταγωνιστών της
Φιλικής Εταιρείας με την Ρωσία, εξ ού και η έδρα της Εταιρείας ήταν στην
Οδησσό. Έτσι, επικράτησε μια ρωσοφιλία όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά και σε όλα τα
Βαλκάνια. Πλην όμως, όπως είπε χαρακτηριστικά η ομιλούσα, η Ελλάδα διάλεξε «να
παντρευτεί τη Δύση, παρόλο που η χώρα της καρδιάς της ήταν η Ρωσία», εξ αιτίας
και του χριστιανικού ορθόδοξου θρησκεύματος της χώρας αυτής.
-Το μοντέλο διοίκησης που επελέγη στις εθνοσυνελεύσεις
ήταν αυτό της αμερικανικής επανάστασης, με βάση την Διακήρυξή της Ανεξαρτησία, που
έδωσε πρωτοποριακά Συντάγματα και διοίκηση δυτικού τύπου στη χώρα. Ο Ρήγας
μάλιστα είχε συντάξει Σύνταγμα αντίγραφο του γαλλικού μετά τη γαλλική επανάσταση.
Επρόκειτο για τρία Συντάγματα ιδιαίτερα εντυπωσιακά, ενώ το Σύνταγμα της
Τροιζήνας θεωρείται το ριζοσπαστικότερο στη γή! Το Σύνταγμα του 1864 είναι η βάση του Συντάγματος που έχουμε μέχρι
σήμερα.
-Η Αγγλία ενδιαφερόταν από τότε για την Ελλάδα, επειδή
ήταν ναυτική χώρα όπως και η δικιά μας, αλλά και η Ελλάδα έκανε την επιλογή να
έχει ως σύμμαχο την Αγγλία, επειδή ήταν η κυρίαρχη, η μεγαλύτερη και δυνατότερη
χώρα στον κόσμο. Η Αγγλία και η Ελλάδα ήταν σύμμαχοι διαχρονικά, μέχρι και το
1945, οπότε συμμαχήσαμε και με τις ΗΠΑ. Αυτό σηματοδοτεί τη σύνδεση της χώρας
μας από τότε μέχρι σήμερα. «Παντρευτήκαμε την Αγγλία αλλά η καρδιά μας είναι με
τη Ρωσσία»….
-Μετά την επανάσταση έγινε αποκοπή του ελληνικού
κλήρου από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως-καθότι ανήκε στην οθωμανική
αυτοκρατορία-και δημιουργήθηκε η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος.
Και φτάσαμε αισίως στις «ασυνέπειες» που έφεραν το μίσος και τον αλληλοσπαραγμό….
-Κάτω από τους λόγιους που συμμετείχαν στις τρεις
εθνοσυνελεύσεις, ο κόσμος ήταν αγράμματος.
-Στις 22 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης
κατεβάζει τα στρατεύματά του από τη Ρωσία για να πολεμήσει τους Οθωμανούς. Η Φιλική
Εταιρεία διάλεξε εκείνη την εποχή για να κηρύξει τον πόλεμο κατά της τουρκικής
κυριαρχίας, εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι οι Οθωμανοί είχαν πόλεμο κατά του
Αλή Πασά. Το εγχείρημα απέτυχε και ο Ιερός Λόχος ηττήθηκε.
-Στη συνέχεια, ο Κολοκοτρώνης με τα στρατεύματά του
κατήγαγε τη μεγάλη νίκη στα Δερβενάκια κι έπειτα από αυτή την επιτυχία που
έσωσε τον αγώνα στην Πελοπόννησο, ο Κολοκοτρώνης αποκτά τεράστια δύναμη. Το
γεγονός αυτό προκαλεί το ενδιαφέρον της Αγγλίας για τα τεκταινόμενα στην
Ελλάδα.
-Από το 1822-1823-1824, αρχίζουν οι εμφύλιες διαμάχες
όπου συγκρούονται δύο πόλοι, οι «αυτόχθονες», δηλαδή οι ντόπιοι στρατιωτικοί
που πολέμησαν τους οθωμανούς, με προεξάρχοντα τον Κολοκοτρώνη, και οι «ετερόχθονες» δηλαδή οι εμιγκρέδες
λόγιοι, διανοούμενοι και άνθρωποι της υψηλής κοινωνίας που ήρθαν από το
εξωτερικό. Κι έτσι ξεκινά ο εμφύλιος μεταξύ «στρατιωτικών» και «πολιτικών». Οι
στρατιωτικοί με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη διεκδικούν μερίδιο της εξουσίας ενώ οι
πολιτικοί με την ηγεσία των Φαναριωτών, του Μαυροκορδάτου, του Κοραή και στη
συνέχεια του Καποδίστρια, εκλεγμένοι ως αντιπρόσωποι του νεοσύστατου ελληνικού
έθνους από τις εθνοσυνελεύσεις, προσπαθούν να στήσουν μιαν οργανωμένη διοίκηση
στα πόδια της κατά τα δυτικά πρότυπα.
Πριν από την άλωση της Τριπολιτσάς από τον ελληνικό
στρατό, στην Πελοπόννησο υπήρχε συνδιοίκηση των προυχόντων με τον τοποτηρητή
πασά. Στην διοίκηση συμμετείχαν μεγάλες πολιτικές οικογένειες, οι περισσότερες
των οποίων ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας, μαζί με νησιώτες εφοπλιστές,
καπεταναίους από τα νησιά ιδιαίτερα του Σαρωνικού που είχαν πάρει μέρος στην
επανάσταση. Κι εκεί διημείφθη μια νέα κόντρα, μεταξύ των καπεταναίων νησιωτών
με τους στεριανούς στρατιωτικούς.
Σημειώνεται ότι οι αρματωλοί διορίζονταν από τους
οθωμανούς διοικητές και συγκροτούσαν ένοπλες ομάδες-μπουλούκια για να
προστατεύουν τον τόπο από τους κλέφτες, οι οποίοι επίσης συγκροτούσαν ένοπλα
σώματα και έκαναν γιουρούσια για
πλιάτσικο, όπου εύρισκαν ευκαιρία. Αυτά τα ένοπλα σώματα έγιναν η
εμπροσθοφυλακή της επανάστασης, που δεν είχε τακτικό στρατό. Όμως οι πολιτικοί
προσπαθούσαν να οργανώσουν τακτικό στρατό κατά τα δυτικά πρότυπα.
Έτσι το διχαστικό σχήμα μεταξύ στρατιωτικών-πολιτικών διευρύνθηκε.
Το 1822 στην εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου συμμετείχαν
οι πολιτικοί, οι Φαναριώτες, και ο Μαυροκορδάτος, ενώ έξω από την εθνοσυνέλευση
ήταν μαζεμένοι οι στρατιωτικοί με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη με το στρατιωτικό του
σώμα από 800 άνδρες.
Πρόεδρος του εκτελεστικού σώματος εξελέγη ο Αλέξανδρος
Μαυροκορδάτος, και έγινε ο πρώτος
πρωθυπουργός της χώρας. Στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας πρώτος διοικητής
εξελέγη ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος εκλήθη από το εξωτερικό για να σώσει την κατάσταση και να
οργανώσει την διοίκηση του νέου ελληνικού κράτους.
Οι στρατιωτικοί μετά από αυτές τις εξελίξεις θεώρησαν
ότι είχαν αδικηθεί και άρχισε να κυριαρχεί η πολιτική του μίσους του Κολοκοτρώνη και του Ανδρούτσου για τους
πολιτικούς. Ο Κολοκοτρώνης μάλιστα, κράτησε ως προπύργιο του στρατού του το
Κάστρο του Ναυπλίου και την Ακροκόρινθο.
Στην εθνοσυνέλευση του Άστρους, οι στρατιωτικοί
κατηγορούνται για προσπάθεια υποκίνησης στάσης και κατάλυσης της εξουσίας. Έτσι
ξεσπά ο εμφύλιος μεταξύ του Κολκοτρώνη με τους ενόπλους του και της κυβέρνησης
υπό τον ναύαρχο Κουντουριώτη. Στις αρχές του 1825 ο Κολοκοτρώνης και οι άλλοι
στρατιωτικοί μετά από δίκη με την κατηγορία της συνωμοσίας, συλλαμβάνονται και
φυλακίζονται στις φυλακές του Ακροκόρινθου.
Οι τούρκοι βρίσκουν ευκαιρία κατά τη διάρκεια του
εμφυλίου και αποβιβάζονται στη Μεσσηνία υπό τον στρατάρχη Ιμπραήμ. Οι Έλληνες
είχαν ξεχάσει ότι ακόμα υπήρχαν οι τούρκοι…
Ο Ιμπραήμ κατακτά και κατασφάζει ολόκληρη την
Πελοπόννησο, με αποκορύφωμα το Μεσολόγγι που μετά από σθεναρή αντίσταση πέφτει
το 1826. Σημειώνεται ότι το Μεσολόγγι θα μπορούσε να κρατηθεί αν ο ελληνικός
στόλος έκλεινε την είσοδο, αλλά πρόλαβε και το έκανε ο τουρκικός στόλος λόγω
του ελληνικού εμφυλίου…
Τα τουρκικά στρατεύματα κυριαρχούν πλέον στην
Πελοπόννησο, τη Στερεά, τη Ρούμελη, και μένει να αντιστέκεται μόνον η Αθήνα.
Τότε γίνεται κάλεσμα σε όλους τους απανταχού Έλληνες να έρθουν για να σώσουν
την επανάσταση. Ταυτόχρονα επιστρατεύονται και οι ξένες δυνάμεις με πρώτη την
μεγαλύτερη δύναμη που ήταν η Αγγλία. Γιατί έπρεπε, και για συμβολικούς λόγους,
να κρατηθεί η Αθήνα. Μαζεύεται ένας τεράστιος ελληνικός στρατός με επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων τους Άγγλους Τσερτς και Κόχραν. Ο Κολοκοτρώνης συμμαχεί με
τους πολιτικούς του αντιπάλους, και δη με τον Δεληγιάννη, καθώς βλέπει ότι η
επανάσταση κινδυνεύει να καταπνιγεί ολοκληρωτικά. Οι δυνάμεις μαζί με το
ναυτικό συγκεντρώνονται στο Φάληρο όπου διεξάγεται η μεγάλη μάχη του Φαλήρου,
όπου η ελληνική πλευρά ηττάται κατά κράτος από τον τουρκικό στόλο.
Ο Ιμπραήμ είναι πλέον κυρίαρχος ολόκληρης της
ελληνικής επικράτειας και κατακαίει και καταστρέφει ολόκληρη την Πελοπόννησο..
Τότε οι ξένες δυνάμεις στέλνουν μήνυμα στον σουλτάνο να υποχωρήσει διότι αλλιώς
θα έχει δυσμενείς συνέπειες.
Το 1827 διεξάγεται η ναυμαχία του Ναυαρίνου όπου
νικούν οι Έλληνες.
Στις 3 Φεβρουαρίου 1830 καλείται ο Καποδίστριας να έρθει από την Οδησσό στην Ελλάδα για να βοηθήσει στην οργάνωση της κατεστραμμένης χώρας. Και τότε υπογράφεται η ανεξαρτησία της Ελλάδος, στην οποίαν έπαιξαν τεράστιο ρόλο οι ξένες μεγάλες δυνάμεις, ιδιαίτερα η Αγγλία και η Γαλλία αλλά ρόλο έπαιξε επίσης και η αντοχή που επέδειξαν οι Έλληνες στον αγώνα τους κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Ο Καποδίστριας προσπάθησε μέσα σε πολύ μικρό διάστημα
να κάνει μεγάλες και ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, μεταξύ των οποίων ήταν η
διανομή των γαιών σε ακτήμονες και φτωχούς ανθρώπους που είχαν καταστραφεί από
τους πολέμους. Επίσης κατάφερε να πάρει
ένα δάνειο από την Αγγλία για να ορθοποδήσει η χώρα.
Ωστόσο οι προύχοντες, όπως οι Μαυρομιχαλαίοι της Μάνης
και οι καπεταναίοι ναυτικοί όπως οι Μιαούληδες, διεκδικούσαν μερτικό από τα
ανύπαρκτα χρήματα του κρατικού ταμείου και ήταν δυσαρεστημένοι από την πολιτική
του Καποδίστρια. Χαρακτηριστικά, ο Μιαούλης κατέλαβε το τελωνείο της Σύρου, το
οποίο ήταν το μόνο τότε που ήλεγχε τη διέλευση των καραβιών στην
τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, για να έχει τα έσοδα του ταμείου. Και τότε έστειλε τον
γιό του Ανδρέα Μιαούλη να κάψει τον ελληνικό στόλο που ελλιμενιζόταν στον Πόρο,
ως αντεκδίκηση για την άρνηση του Καποδίστρια να δώσει το υπέρογκο ποσό που του
ζητούσαν.
Η συνέχεια είναι γνωστή, με την δολοφονία του
Καποδίστρια και την έλευση των Βαυαρών υπό τον βασιλέα Όθωνα στην Ελλάδα…
Τον εμφύλιο πόλεμο σταμάτησαν οι Βαυαροί το 1833.
Μέσα σε 200 χρόνια, η Ελλάδα είχε 4-5 εμφυλίους
πολέμους. Κι αυτός ο εφιάλτης της εθνικής φαγομάρας, του μίσους και του
αλληλοσπαραγμού υποβόσκει μέχρι σήμερα…
