Της Τιτίκας Μαρίας Σαράτση
"...Νομίζω ότι αυτό που θα συμβεί στο μέλλον είναι ότι οι δικτάτορες θα ανακαλύψουν... ότι αν θέλεις να διατηρήσεις την εξουσία επ' αόριστον, θα πρέπει να έχεις τη συγκατάθεση των εξουσιαζομένων, αυτό θα επιτευχθεί αφενός με τη χρήση 'ουσιών', όπως προέβλεψα στον 'Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο' και αφετέρου με τη χρήση των νέων τεχνικών της προπαγάνδας. Θα το επιτύχουν παρακάμπτοντας την 'ορθολογική' πλευρά του ανθρώπου και θα απευθυνθούν στο υποσυνείδητό του και τα βαθύτερα συναισθήματά του, ακόμη και στη φυσιολογία του, θα τον εξωθήσουν να αγαπήσει κυριολεκτικά την ίδια του τη δουλεία.
Αυτός είναι, νομίζω και ο κίνδυνος:
ότι οι άνθρωποι θα είναι κατά κάποιο τρόπο ευτυχείς ίσως υπό το νέο καθεστώς,
αλλά σε συνθήκες υπό τις οποίες δεν θα έπρεπε να είναι ευτυχείς"1. Άλντους Χάξλεϊ, συνέντευξη στον Μάικ Γουάλας, 18/5/1958 (στο
πλαίσιο της εκπομπής «Η συνέντευξη του Μάικ Γουάλας» στο αμερικανικό κανάλι
ABC).
«Τι είναι το Mάτριξ;»
Ο «Νίο» στην ταινία Μatrix των
Άντι και Λάνα Γουατσόφσκι (1999)
1958. 34ος πρόεδρος των ΗΠΑ είναι ο Ντουάιτ Άϊζενχάουερ, γεν.
γραμματέας του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος, και πρωθυπουργός ο Νικήτα
Χρουστσώφ, ο Dag Hammarskjold, γεν. γραμματέας του ΟΗΕ, επισημαίνει στο
Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού την αναγκαιότητα λύσης του Μεσανατολικού,
στη Γαλλία ο στρατηγός Σαρλ ντε Γκωλ αναλαμβάνει τα καθήκοντά του ως
πρωθυπουργός, το πρώτο Μπόινγκ 707 κάνει την παρθενική του πτήση ( Νέα
Υόρκη-Παρίσι), ο «Δρ Ζιβάγκο» του Μπόρις Πάστερνακ είναι το μπεστ σέλερ της
χρονιάς και η «Γέφυρα του Ποταμού Κβάι» παίρνει το Όσκαρ καλύτερης ταινίας.
Στην Ελλάδα πρωθυπουργός είναι ο
Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής, η Μακρόνησος καταργείται ως τόπος «αόπλου
στρατιωτικής θητείας» ( διάβαζε μαρτυρίου) μετά από τη διεθνή κατακραυγή, αλλά
το αστυνομικό κράτος ανθεί και καλά κρατεί με τις ευλογίες του παλατιού. Αυτά
για την ιστορία...
Στις 18 Μαϊου του 1958 ο Άλντους Χάξλεϊ έδωσε μια συνέντευξη στον Μάικ Γουάλας.2 Σε
αυτήν εξέφραζε τον φόβο ότι στο μέλλον η ανθρώπινη σκέψη θα διαμορφώνεται από «απρόσωπες
δυνάμεις, τεχνάσματα και νέες τεχνικές» και οι άνθρωποι θα είναι «ευτυχείς»
μέσα στη σκλαβιά τους. Κάτι σαν το βιβλίο του (Brave New World, 1932), δηλαδή,
όπου οι «ερωτευμένοι» σιγομουρμουρίζουν:
«Η παστίλια είναι γλυκούλα
Σε μεθάει και σε ναρκώνει
Αχ δεν βλέπω πια την ώρα
Να βρεθούμε οι δυο μας μόνοι».
Όμως η «παστίλια» αυτή τη φορά δεν
θα είναι χημική ένωση, χαπάκι, αλλά ένα σύνολο σύνθετων τεχνικών, οι οποίες
απευθυνόμενες στο υποσυνείδητο, στα «βαθύτερα συναισθήματα» των
ανθρώπων. Θα τους κάνουν να αισθάνονται ευφορία υπό συνθήκες μη-ευφορίας.
Και συνεχίζει: «Λοιπόν, μια ακόμη ισχυρότατη δύναμη που λειτουργεί σε
αυτήν εδώ τη χώρα ( στις ΗΠΑ) είναι- ας την ονομάσουμε έτσι- η
«Υπερ-οργάνωση»,η υπερβολική οργάνωση. Καθώς η τεχνολογία γίνεται όλο και πολυσυνθετότερη,
χρειαζόμαστε όλο και περισσότερους «περίτεχνους», πιο «ιεραρχημένους»
οργανισμούς και επομένως η πρόοδος της τεχνολογίας συμβαδίζει με την εξέλιξη
της οργάνωσης. Τώρα μπορούμε να δημιουργούμε «υπερ-οργανισμούς» που ήταν
αδιανόητοι λίγα χρόνια πριν, οπότε έχουμε όλο και περισσότερους ανθρώπους
«υποταγμένους» σε συστήματα ιεραρχίας που ελέγχει η γραφειοκρατία, είτε αυτή
είναι η γραφειοκρατία των μειζόνων επιχειρήσεων, είτε η γραφειοκρατία των
μεγάλων, κεντρικών κυβερνήσεων».
…………………………………………………………………………………………..
Στη συνέντευξη που προαναφέραμε ο
Χάξλεϊ μιλούσε για «μελλοντικές δικτατορίες που βρίσκονται προ των πυλών». Αν ο
Χάξλεϊ ζούσε σήμερα (νικήθηκε από τον καρκίνο το 1963 και ο θάνατός του
επισκιάσθηκε από τη δολοφονία του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι) είναι βέβαιο ότι δεν
θα μιλούσε για «μελλοντικές» εφιαλτικές δικτατορίες αλλά για παρούσες «μεταλλαγμένες»
δημοκρατίες και για κοινωνίες σε βαθιά κρίση. Για κρίση θεσμών και
ταυτοτήτων. Αν οι εφιαλτικές «απρόσωπες» δυνάμεις που υπαινίσσεται μπορούν να
δημιουργούν πλαστή, τεχνητή «ευφορία», είναι σε θέση να δημιουργούν και πλαστή
«δυσφορία και ανασφάλεια» κατά το δοκούν. Αν τα προηγούμενα χρόνια
κάποιοι στην Ελλάδα παραπλάνησαν τους πολίτες και τους δημιούργησαν τεχνητές
πανσελήνους και πλαστικές ελπίδες με μοναδικό σκοπό το κέρδος- τώρα, όπως
έγραψε και ο Γ. Σεφέρης- τον παραφράζω- «είναι ωραία τα μάτια μας αλλά δεν
ξέρουμε πού να κοιτάξουμε». Ο βασιλιάς είναι γυμνός. Και οι προδευτικές
δυνάμεις του τόπου πρέπει συντεταγμένα να μιλήσουν.
Όμως, και ψυχή, ει μέλλει γνώσεσθαι
αυτήν, εις ψυχήν αυτή βλεπτέον. «Τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον
καθρέφτη». Ας αναλάβουμε τις ευθύνες και ας προχωρήσουμε. Ας κινητοποιηθούμε
λελογισμένα. Ας μην αμφισβητούμε εκ προοιμίου και ας μη
δεχόμαστε αδιαμαρτύρητα. Δεν έχουμε ανάγκη από τις «παστίλιες» οποιουδήποτε
είδους από όπου και αν προέρχονται. Ήρθε η στιγμή της πληρωμής. Το έσοπτρον,
δηλαδή ο καθρέφτης, δεν είναι πια εν αινίγματι.
Ας βρούμε την άκρη. Πάντων
χρημάτων μέτρον άνθρωπος. Eμείς οφείλουμε
να θυμόμαστε πως το είναι και το φαίνεσθαι δεν
ταυτίζονται.
Σχεδόν ποτέ...
Τ.Μ.Σ.
1. “I think
what is going to happen in the future is that dictators will find... That if
you want to preserve your power indefinitely, you have to get the consent of
the ruled, and this they will do partly by drugs as I foresaw in "Brave
New World," partly by these new techniques of propaganda. They will do
it by bypassing the sort of rational side of man and appealing to his
subconscious and his deeper emotions, and his physiology even, and so making
him actually love his slavery. I mean, I think, this is the danger that
actually people may be, in some ways, happy under the new regime, but that they
will be happy in situations where they oughtn't to be happy.”
2. Ο Mike Wallas, γνωστότατος
Αμερικανός δημοσιογράφος και παρουσιαστής γεννήθηκε το 1918. Συνεργάσθηκε επί
37 χρόνια με το CBS και τη γνωστή εκπομπή 60 minutes .To 1958 παρουσίαζε την
εκπομπή «Η συνέντευξη του Μάικ Γουάλας» στο αμερικανικό κανάλι ABC.
