HIROSHIMA MON AMOUR

 

                                             

Η μνήμη και η λήθη

Της Τιτίκας-Μαρίας Σαράτση

 

                                  Η Γαλλία το 1959.

 Στις 8 Ιανουαρίου ο Charles de Gaulle ορκίζεται Πρόεδρος της 5^ης Γαλλικής Δημοκρατίας. Η χώρα δείχνει να ανακάμπτει ως προς την εσωτερική της ανάπτυξη. Αύξηση των γεννήσεων. Ωστόσο σε ένα         περιβάλλον που ο ψυχρός πόλεμος κυριαρχεί, οι πληγές δεν έχουν κλείσει. Δεκατέσσερα χρόνια μόλις έχουν περάσει από τη λήξη του Β΄    Παγκοσμίου Πολέμου. Τρία μόλις χρόνια μας χωρίζουν από την Κρίση της Κούβας (1962)[i] που θα αποδείξει πόσο εύθραυστη είναι η παγκόσμια ειρήνη. Στον κινηματογράφο έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του το Νέο Κύμα ( La Nouvelle Vague).Ένας από τους κύριους εκπροσώπους του Νέου κύματος και της αριστερής όχθης του ( Rive Gauche) είναι ο Αλαίν Ρεναί. Σημαντικό κομμάτι του κινήματος ήταν και η Θεωρία του Auteur, η οποία υποστήριζε ότι ένας σκηνοθέτης πρέπει να έχει πλήρη έλεγχο σε μια ταινία, όπως ο συγγραφέας σε ένα βιβλίο. Το Νέο Κύμα γέννησε μερικούς από τους πιο αναγνωρισμένους σκηνοθέτες όλων των εποχών, καθώς και ταινίες που συχνά αναγνωρίζονται ως ανάμεσα στις καλύτερες που έγιναν ποτέ.

 

 Κύρια χαρακτηριστικά του «Νέου Κύματος» ήταν η εναντίωση -oυσιαστικά- στην εμπορευματοποίηση του κινηματογράφου και η απελευθέρωση της κινηματογράφησης από τα καθιερωμένα της πλαίσια. Για να προσδώσουν μία μεγαλύτερη φυσικότητα στις ταινίες τους, οι σκηνοθέτες τις γύριζαν σε εξωτερικό χώρο και με πραγματικό φωτισμό. Οι ταινίες του Νέου Κύματος έφεραν επανάσταση στην Έβδομη Τέχνη, εδραιώνοντας διάφορες ριζοσπαστικές τεχνικές, και η επιρροή του κινήματος στον παγκόσμιο κινηματογράφο είναι τεράστια.

 Όπως πολύ σωστά έχει διατυπωθεί, είναι λάθος να θεωρούμε τους εκπροσώπους της Nouvelle Vague σαν ένα ενιαίο σύνολο. Υπήρχε η ομάδα της «Δεξιάς Όχθης», ουσιαστικά η ομάδα των κριτικών που δούλευε παλαιότερα για το περιοδικό Cahiers du Cinema (Φρανσουά Τριφό, Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, Ερίκ Ρομέρ, Ζακ Ριβέτ και Κλοντ Σαμπρόλ) και η ομάδα της Αριστερής Όχθης (Αλαίν Ρεναί, Ανιές Βαρντά, Ζακ Ντεμί, Κρις Μαρκέρ και Ενρί Κολπί). Η πρώτη ομάδα έδινε ιδιαίτερο βάρος στην κινηματογραφική τέχνη ενώ η δεύτερη την θεωρούσε μιαν ακόμη τέχνη, όπως η λογοτεχνία και η ζωγραφική. Καμιά έχθρα δεν υπήρχε ανάμεσα στις δυο ομάδες, αντίθετα υποστήριζαν η μια την άλλη.  Πολλοί θεωρούν πρώτη ταινία του Νέου Κύματος το «Pointe Court» της Ανιές Βαρντά.

 Λίγα λόγια για τους συντελεστές της ταινίας

                                                            Alain Resnais (1922-2014)   

 Ο Αλαίν Ρεναί γεννήθηκε στην Βαν ( Vannes) της Γαλλίας το 1922  και ήταν γιος φαρμακοποιού. Εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1939  όπου σπούδασε κινηματογράφο στο IDHEC. Έγινε γνωστός αρχικά με το ντοκιμαντέρ του για τα ναζιστικά στρατόπεδα « Νύχτα και Ομίχλη». Η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους σε σενάριο και διαλόγους της Marguerite Duras ήταν η «Χιροσίμα αγάπη μου» («Hiroshima mon amour»).

Η Marguerite Duras (ψευδώνυμο της Marguerite Donnadieu)γεννήθηκε το 1914 στο Gia-Dinh κοντά στη Σαϊγκόν. Η Ινδοκίνα ήταν τότε γαλλική αποικία.

Η Marguerite Duras σε νεαρή ηλικία

Όπως αναφέρει η Αργυρώ Μποζώνη στο εξαιρετικό κείμενό της  (Lifo 04.04.2021): «Γράφω για να ευτελίσω τον εαυτό μου, να τον κατακρεουργήσω, και για να πάψω να του δίνω τόση σημασία, να ξεφορτωθώ πράγματα: ο σκοπός είναι να πάρει τη θέση μου το κείμενο, έτσι ώστε εγώ να υπάρχω λιγότερο» έλεγε(η Μαργκερίτ Ντυράς) στην Ιταλίδα δημοσιογράφο Leopoldina Pallotta della Torre σε μια σειρά συνεντεύξεων που έδωσε το 1987, στα 73 της χρόνια, μια σειρά εξομολογήσεων, στο σπίτι της στο Παρίσι, που, αν τις διαβάσει κάποιος ακόμα και σήμερα, μπορεί να κάνει εικόνα την Ντυράς να μιλά με εξαιρετική ελευθερία για τη ζωή της ως συγγραφέα, τη σχέση της με τον κινηματογράφο, τη φιλία της με τον Mιτεράν, την αγάπη της για τον Τσέχοφ, το ποδόσφαιρο, την παιδική της ηλικία στο προπολεμικό Βιετνάμ, τις εμπειρίες που κατέγραψε στο πιο διάσημο μυθιστόρημά της, τον «Εραστή», του οποίου το σενάριο έγραφε την εποχή της συνέντευξης».

Η υπόθεση και το σενάριο

                             Emmanuelle Riva, Eiji Okada HIROSHIMA MON AMOUR (1959)

Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως η «Χιροσίμα Αγάπη μου» άλλαξε για πάντα την κινηματογραφική γραφή. Μπορώ ανεπιφύλακτα να πω ότι η «Χιροσίμα Αγάπη μου» είναι -εκτός από μια αριστουργηματική αντιπολεμική ταινία- μια έκφραση αγωνίας για την μνήμη και τη λήθη.

Η ηρωϊδα της, «εκείνη», ένα νεαρό κορίτσι,  ζει έναν παράφορο έρωτα με έναν νεαρό Γερμανό στρατιώτη στην πόλη Νεβέρ, στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Γαλλία .Ο αγαπημένος της σκοτώνεται όταν τον πυροβολούν από ένα μπαλκόνι. Εκείνη δεν φεύγει. Μένει κοντά του αγνοώντας τις συνέπειες. Όταν το Νεβέρ απελευθερώνεται την κουρεύουν και της ρίχνουν μελάνι. Εκείνη έχει χάσει το χρόνο. Έχει πετρώσει στην στιγμή του θανάτου του αγαπημένου της. Σχεδόν τρελαίνεται. Οι γονείς της την κρύβουν και τελικά την φυγαδεύουν στο Παρίσι διαδίδοντας ότι πέθανε. Ποιο είναι το έγκλημά της; Ερωτεύθηκε ένα νεαρό Γερμανό.

Ο καιρός περνά.. Εκείνη γίνεται ηθοποιός, παντρεύεται, κάνει παιδιά. Μετά από χρόνια βρίσκεται στη Χιροσίμα για το γύρισμα μιας αντιπολεμικής ταινίας. Το βράδυ, μόνη στο ξενοδοχείο της γνωρίζει έναν Ιάπωνα αρχιτέκτονα. Περνούν τη νύχτα μαζί. Το πρωί μια κίνηση του χεριού του Ιάπωνα εραστή της «ανακαλεί» άμεσα την κίνηση του χεριού του Γερμανού αγαπημένου της όπως κείτονταν τραυματισμένος σε ένα πεζοδρόμιο του Νεβέρ. Σερβίρει καφέ στον Ιάπωνα εραστή της και με αλλεπάλληλα φλας- μπακ του διηγείται τι είδε στη Χιροσίμα. Το Μουσείο. Το νοσοκομείο με τα θύματα της ατομικής έκρηξης της 6^ης Αυγούστου 1945. « Δεν είδες τίποτα», της λέει εκείνος. Της ζητάει να την ξαναδεί. Εκείνη αρνείται. Όμως θα την ξαναβρεί. Πολύ εύκολα. Σε μια περιπλάνηση στους δρόμους της Χιροσίμα θα του διηγηθεί την ιστορία με τον Γερμανό στρατιώτη. Μια ιστορία που δεν είχε αναφέρει ποτέ και σε κανέναν.

Σε έναν συγκλονιστικό μονόλογο μπροστά στον καθρέφτη στο δωμάτιο του ξενοδοχείου της θα συνειδητοποιήσει πως μπορούσε να διηγηθεί την ιστορία της, κάτι που μέχρι τότε θεωρούσε αδύνατον να γίνει. Θα νιώσει πως «απάτησε» τον Γερμανό αγαπημένο της με τον Ιάπωνα εραστή της. Και θα κραυγάσει: «Κοίταξέ με πώς σε ξεχνώ, κοίταξέ με πώς σε ξεχνώ». Η λήθη θα την χτυπήσει σαν κεραυνός. «Εκείνος», ο Ιάπωνας εραστής της θα την ακολουθήσει στο ξενοδοχείο. «Το όνομά σου είναι Χιροσίμα» θα του πει εκείνη. «Και το δικό σου «Νεβέρ στη Γαλλία» θα της απαντήσει εκείνος.

 Θα μείνει εκείνη; Θα φύγει; Ξέρουμε ότι η πτήση της είναι σε λίγες ώρες. Ξέρουμε ότι ο Ιάπωνας εραστής της είναι παντρεμένος,   «ευτυχισμένος με τη γυναίκα του» και εκείνη «ευτυχισμένη με τον άντρα της» όπως μας έχουν πει σε μια από τις συνομιλίες τους.

Το εκπληκτικό σενάριο της Μαργκερίτ Ντυράς δεν μας αποκαλύπτει το τέλος. Ούτε η αριστουργηματική σκηνοθεσία του Αλαίν Ρεναί που ανιχνεύει την πιο δυσοίωνη αλλά και την πιο ευαίσθητη πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Μας αφήνει να σκεφθούμε. Τον παραλογισμό του πολέμου. Τη φρίκη της ατομικής βόμβας πάνω σε αμάχους. Τον κατακερματισμό της ανθρωπιάς. Την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Τη μνήμη και τη λήθη. Τη σημασία και την ευλογία της ειρήνης. Το εσωτερικό και ανεπαίσθητο- σχεδόν αόρατο- μειδίαμα της Αντιγόνης, όταν αγνοώντας τον κίνδυνο, ενσαρκώνει το πανανθρώπινο καλό αρθρώνοντας το υπέροχο: «Οὒτοι συνέχθειν,ἀλλά συμφιλεῖν ἔφυν»…….(Δεν γεννήθηκα για να συμμετέχω στο μίσος, αλλά στην αγάπη).

 [i] Η Κρίση των πυραύλων της Κούβας (Cuban Missile Crisis) ήταν μία αντιπαράθεση διάρκειας 13 ημερών που συνέβη τον Οκτώβριο του 1962 μεταξύ των Η.Π.Α. και της Σοβιετικής Ένωσης λόγω των σοβιετικών βαλλιστικών πυραύλων που αναπτύχθηκαν στην Κούβα.

Η ιστορική της σημασία έγκειται στο γεγονός πως έφερε τις δύο υπερδυνάμεις της εποχής πολύ κοντά σε έναν πυρηνικό πόλεμο. Αιτία της κρίσης αποτέλεσε η εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές στο έδαφος της Κούβας, στον Κόλπο των Χοίρων, ενέργεια που αποτελούσε απάντηση στην εγκατάσταση αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων στο έδαφος της Μεγάλης Βρετανίας, της Ιταλίας και κυρίως της Τουρκίας.

Η κρίση ξεκίνησε όταν ένα U2 αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος, φωτογράφισε την Κούβα και αποκάλυψε την ύπαρξη βάσεων εκτόξευσης πυραύλων. Στις 22 Οκτωβρίου, ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι σε διάγγελμά του μίλησε για κίνδυνο παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου και ανακοίνωσε πως το αμερικανικό ναυτικό θα επέβαλλε ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας, προχωρώντας σε κατάσχεση όπλων, που σοβιετικά σκάφη θα επιχειρούσαν να παραδώσουν στην Κούβα. Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Νικίτα Χρουστσόφ αναφέρθηκε σε παραβίαση του διεθνούς δικαίου ανταποδίδοντας και τις προειδοποιήσεις-απειλές, ζητώντας από την αμερικανική ηγεσία να αποχωρήσει, προτείνοντας αμοιβαία υποχώρηση, της ΕΣΣΔ από την Κούβα και των ΗΠΑ από Ασία και Ευρώπη. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ,  Ου Θαντ, παρεμβαίνει προσωπικά: στέλνει μηνύματα στον Τζον Κένεντι και στο Νικίτα Χρουστσόφ και συναντά τους εκπροσώπους των δύο μερών. Στις 28 Οκτωβρίου, ανακοίνωσε ότι η εγκατάσταση των πυραύλων στην Κούβα θα σταματούσε, ενώ ήδη εγκατεστημένοι πύραυλοι θα επέστρεφαν στη Σοβιετική Ένωση. Σε αντάλλαγμα, ο Κένεντι δεσμεύτηκε πως οι Η.Π.Α. δεν θα εισέβαλαν στην Κούβα, ενώ παράλληλα, αποδέχθηκε μυστικά την απομάκρυνση των αμερικανικών πυραύλων που βρίσκονταν σε τουρκικό έδαφος (Ρόμπερτ Κένεντι, Πως δεν έγινε ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Κούβα 1962, σελ. 13-27, Ιστορία Εικονογραφημένη, τ. 56 (Φεβρουάριος 1973)

 Πηγές: Cahiers du Cinema

              Marguerite Duras “HIROSHIMA MON AMOUR”

              BIBLIONET

              LIFO

              CATISART

              Emmanuelle Riva: Interview on Hiroshima Mon Amour

              Alain Resnais: HIROSHIMA MON AMOUR

Η Ταινία «ΗIROSHIMA MON AMOUR» τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις μεταξύ των οποίων Υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Σεναρίου (1961) Βραβείο Ένωσης Αμερικανών Σκηνοθετών (1961), Βραβείο BAFTA (1961)

 

 

 

 

 

 

 

HIROSHIMA MON AMOUR (1959)

 

Emmanuelle Riva: Εκείνη

Eiji   Okada:            Εκείνος

Pierre Barbaud:     Πατέρας

Stella Dassas:        Μητέρα

Bernard Fresson:   Γερμανός εραστής

Μουσική:                George Delerue, Giovanni Fusco

Σενάριο:                  Marguerite Duras

Διάλογοι:                 Marguerite Duras

Σκηνοθεσία:            Alain Resnais