Ο Μύλος των ξωτικών: Πίσω απ’ το παραμύθι

«Θα πάμε να δούμε το Μύλο των Ξωτικών στα Τρίκαλα» μας είπε ο «αρχηγός» της εκδρομής κ. Γιάννης Αργυρίου-πρόεδρος του Μουσικού Ομίλου Σύρου και μαέστρος της χορωδίας μας. Η αναγγελία μου φάνηκε αδιάφορη. Για τα Τρίκαλα είχα ακούσει πολλά, ήθελα να δω αυτή την πόλη με τα πρωτοποριακά συστήματα, όπως τους ποδηλατόδρομους, τα πιλοτικά αυτόματα λεωφορεία, τα ΑΤΜ όπου μπορείς να ενημερώνεσαι για τα φορολογικά σου και για κάθε είδους γραφειοκρατική διαδικασία,  αυτά και άλλα πολλά και θαυμαστά. Για το Μύλο των Ξωτικών δεν είχα ακούσει τίποτα. Κατάλαβα φυσικά ότι επρόκειτο για κάποιου τύπου «Σπίτι του Άη Βασίλη», εντάξει, έχουμε κι εμείς εδώ τέτοιο, και μάλιστα στο υπέροχο αρχοντικό του Τσιροπινά, σιγά τώρα…

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Εκδρομή στην Καρδίτσα για να τραγουδήσουμε στο 37^ο Φεστιβάλ Χορωδιών Καρδίτσας. Φτάνουμε περασμένα μεσάνυχτα Παρασκευής 29 Νοεμβρίου. Σάββατο πρωί ξυπνάμε, πηγαίνουμε για πρόβα στο Mouzaki Hotel που φιλοξενεί το φεστιβάλ, για πρόβα τζενεράλε.

Έχουμε χρόνο μέχρι το βράδυ να επισκεφθούμε τα Τρίκαλα και τον Μύλο των Ξωτικών. Όπερ και εγένετο.

Τρίκαλα. Μια πόλη που διασχίζεται από ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια της χώρας μας, τον Λούρο. Νομίζεις πως βρίσκεσαι σε άλλη χώρα, όταν περπατάς στις όχθες του, στις γέφυρές του, ένας τόπος γεμάτος πλατάνια που γέρνουν τα φυλλώματά τους για να σου θυμίσουν τον φυσικό πλούτο της Ελλαδίτσας, που διαθέτει τα πάντα, από μικρά αιγαιοπελαγίτικα Κυκλαδονήσια σαν το δικό μας, μέχρι ποταμίσιες πόλεις πνιγμένες στο πράσινο όπως αυτή εδώ που βρισκόμαστε. Και ζωντάνια, και πολλά παιδιά, και νέοι με ποδήλατα, ντόπιοι κι επισκέπτες, ο καιρός είναι ανοιξιάτικος.

Το χριστουγεννιάτικο παραμύθι

Ο Μύλος των Ξωτικών μπροστά μας, με όλα τα παραμυθένια του χρώματα, άνθρωποι με μεσαιωνικές στολές, γυναίκες με σκουφάκια και φορεσιές παλιάς εποχής, γίγαντες πραγματικοί και κατασκευασμένοι. Περάστε μέσα στο Μύλο, μας λέει ο φρουρός της εισόδου. Μας ανοίγει μια  ξύλινη πορτούλα, και μπαίνουμε μέσα και τα χάνουμε. Τι είναι τούτο εδώ που βλέπουμε, το παλιό ξύλινο κτήριο, φωτισμένο από χιλιάδες χριστουγεννιάτικες γιρλάντες, που αστράφτουν στα ξύλινα δοκάρια και κρέμονται από την οροφή, ο νους μας πάει σε παλιές αποθήκες, ήδη όμως βρισκόμαστε μέσα στην καρδιά ενός παραμυθιού, μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Μύλος, γεμάτος ξωτικά, πριγκίπισσες και νεράιδες, μα και γυναίκες του χωριού που σου δίνουν πολύχρωμα ζαχαρωτά και καραμέλες πού είναι ο  Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, κάπου θα είναι κρυμμένος, δεν μπορεί…

Και βλέπουμε την ξύλινη παλιά σκάλα κι ανεβαίνουμε. Πρώτος όροφος. Παλιά μηχανήματα γυαλισμένα, καλοδιατηρημένα, με τις ανάγλυφες σφραγίδες κατασκευής τους. Δεύτερος όροφος, γεμάτος παλιά εργαλεία, μυλόπετρες και χειρόμυλους και μια φίλη λέει, εγώ το θυμάμαι αυτό το εργαλείο, το έχω προλάβει, το χρησιμοποιούσαν  στο χωριό μου όταν ήμουν παιδί. Τρίτος όροφος κι έχει και παραπάνω, τη σοφίτα, από τη σκεπή του κτηρίου κατεβαίνουν τέσσερεις μεγάλοι σωλήνες που διαχωρίζονται σε τέσσερεις δεξαμενές όπου πέφτει το αλεσμένο στάρι, κριθάρι, σίκαλη και λοιπά σιτηρά.

Είναι λοιπόν ένας πραγματικός παλιός Μύλος που έβγαζε αλεύρι, το οποίο θα ζυμωθεί για να γίνει ψωμί, τραχανάς, ζυμαρικά, πίτες, κουλούρια.

Κι εδώ αρχίζει η πραγματική ιστορία του Μύλου των Ξωτικών, πίσω από το χριστουγεννιάτικο παραμύθι:

Η ιστορία του πρώτου κυλινδρόμυλου στην Ελλάδα

Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, το 1881, στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως τα Τρίκαλα, η Λάρισα και ο Βόλος, αναπτύσσονται οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες, ιδιαίτερα η αλευροποιία με τους Μύλους Φώτη κι Παππά στη Λάρισσα, Γκλαβανή και Παντή-Καπουρνιώτη στο Βόλο και το Μύλο Αγαθοκλή στα Τρίκαλα.

Το 1884 οι αδερφοί Αριστείδης, Κωνσταντίνος και Γεώργιος Αγαθοκλής από την Πορταριά Βόλου ιδρύουν τον Μύλο Αγαθοκλή, ο οποίος αναφέρεται ως  ο πρώτος κυλινδρόμυλος στην Ελλάδα. Τροφοδοτείται με σιτάρι από τις καλλιέργειες της οικογένειας Αγαθοκλή. Το συγκρότημα περιλαμβάνει το πρώτο μακαρονοποιείο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα.

Το 1890 χορηγείται η πρώτη άδεια λειτουργίας του Μύλου, ο οποίος διαθέτει επτά κυλινδρομηχανές και υδροστρόβιλο με ισχύ 80 ίππων.

Το 1891 ο Αριστείδης Αγαθοκλής φέρνει στα Τρίκαλα δεκάδες καμήλες για τη μεταφορά των σιτηρών από τα γύρω χωριά στον Μύλο.

Το συγκρότημα του Μύλου, συνολικής έκτασης 26.915τμ.,περιλαμβάνει το κεντρικό κτήριο του κυλινδρόμυλου, το μηχανουργείο, το πλυντήριο-ξηραντήριο, τις αποθήκες, το μακαρονοποιείο, τη φτερωτή, και το συγκρότημα των βοηθητικών ισόγειων κτισμάτων που δημιουργούν μια περίκλειστη αυλή.

Ο Μύλος αυτός ανήκε στα αντιπροσωπευτικά δείγματα κυλινδρόμυλων του 19^ου αιώνα ως προς την κλίμακα, τη διάταξη των λειτουργιών, την κάτοψη, τη διαμόρφωση των όψεων και των μορφολογικών λεπτομερειών. Η επιβλητική σε κλίμακα μορφή του αντανακλά πιστά τις λειτουργίες του: Αποθήκευση του  σιταριού, πορεία με αγωγούς μέχρι τους χώρους αλέσματος, επεξεργασία, άλεση, συσκευασία σε τσουβάλια, φύλαξη.

Η εταιρεία Αγαθοκλή διαθέτει πρατήρια αλεύρων και στις τέσσερις θεσσαλικές πόλεις. Με τους θεσσαλικούς σιδηροδρόμους στέλνει βαγόνια με άλευρα στο Βόλο, τα οποία ατμοπλοϊκώς μεταφέρονται σε διάφορα νησιά όπως η Λευκάδα.

Εδώ τελειώνει η ιστορία του Μύλου. Το χριστουγεννιάτικο παραμύθι όμως του Μύλου των Ξωτικών συνεχίζεται.

Όσο για μας, γυρνάμε πίσω στην Καρδίτσα, για να τραγουδήσουμε το βράδυ στο Φεστιβάλ. Όμως στο δρόμο της επιστροφής, είναι σαν να ακούμε ένα παλιό δημοτικό τραγούδι που είδαμε σε καρτέλα μέσα στο Μύλο. Κι ο νους μας ταξιδεύει σε αλλοτινούς καιρούς…

«Μικρές οι μέρες του Σποριά

Κι ατέλειωτες οι νύχτες,

Τον ύπνο δίνουν πληρωμή

Στον κάματο της μέρας.

Μόνη ξενύχτρα καίει η φωτιά

Στο ταπεινό καλύβι.

Κι απ’ της φωτιάς το φωτερό

Πλάνεμα ο ζευγολάτης

Βλέπει όνειρο: στο νιόσπαρτο αγρό

Βοριά τα στάχυα

Να καρτερούν το κοφτερό

Δρεπάνι της θερίστρας».