Νάξος: Η αποκάλυψη ~ Ιερά Τέρατα

Είμαστε στο κέντρο του Αιγαίου και η Σύρος η αρχόντισσα στο επίκεντρο. Έτσι λοιπόν, έχουμε την ευκαιρία-όταν έχουμε και το χρόνο- να διαλέξουμε ένα από όλα τα δεκάδες κυκλαδονήσια για μια μικρή εκδρομή, για μικρές ή και μεγάλες διακοπές, κι έπειτα, πάλι πίσω στην έδρα μας. Φέτος που είχαμε το χρόνο και τη διάθεση, ψάξαμε να βρούμε το πρώτο νησί που θα επισκεπτόμασταν, ως «τουρίστες», αλλά όχι για μπάνια, ήλιο και θάλασσα, ούτε για το υπέροχο και μοναδικό κυκλαδίτικο τοπίο, αλλά για να δούμε καινούργια και θαυμαστά πράγματα, μνημεία της ιστορίας μας, τόπους όπου άφησαν τα ίχνη τους οι παλιοί άνθρωποι, οι πρόγονοί μας. Έτσι καταλήξαμε στη Νάξο.

Το ταξίδι μας σ’ αυτό το νησί, το μεγαλύτερο των Κυκλάδων, ήταν μια αποκάλυψη. Και είχαμε την τύχη να το γυρίσουμε ολόκληρο με οδηγό μια φίλη ναξιώτισσα, απεραθιώτισσα για την ακρίβεια, να είναι καλά.

«Γλύκα μεγάλη είχε το νησί ετούτο, ησυχία πολλή, αγαθά τα πρόσωπα των ανθρώπων, σωροί τα πεπόνια, τα ροδάκινα, τα σύκα, κι η θάλασσα ήμερη. Κοίταζα τους ανθρώπους-ποτέ οι άνθρωποι αυτοί δεν τρόμαξαν από σεισμό ή από τούρκο και τα μάτια τους δεν καίγονταν. Εδώ η λεφτεριά είχε σβήσει τη λαχτάρα για τη λεφτεριά, κι η ζωή απλώνουνταν, ευτυχισμένο κοιμάμενο νερό. Κι αν κάποτε ταράζουνταν, ποτέ δε σήκωνε τρικυμία. Ασφάλεια ήταν το πρώτο δώρο του νησιού που ένιωσα περιδιαβάζοντας τη Νάξο». Αυτά γράφει για το νησί ο Νίκος Καζατζάκης, στην «Αναφορά στον Γκρέκο».

Ένα νησί με αυτάρκεια, με εξαιρετικά τοπικά προϊόντα, με τεράστια φυσική ποικιλία, με βουνά γεμάτα πλατάνια, οξιές και καστανιές, φαράγγια, μεγάλες απρόσιτες κορφές, αλλά και αχανείς αμμουδιές με νερά κρυστάλλινα.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο ίδιος ο Δίας ανατράφηκε στη Νάξο. Ήταν ο Ζευς ο Μηλώσιος, ο προστάτης των προβάτων. Ο Απόλλων, λατρευόταν ως τράγος, ανθοκόμης ή πόίμνιος. Ο Άρης, καταδιωκόμενος κάποτε, κατέφυγε στα βάθη της ναξιακής γης όπου κρύφτηκε μέσα στη «σιδηροβρώτιν πέτραν» (την πέτρα που τρώει τα σίδερα, δηλαδή τη σμύριδα). Κυρίως όμως με τη Νάξο συνδέθηκε ο Διόνυσος που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο νησί όπου και παντρεύτηκε την Αριάδνη μετά την εγκατάλειψή της από τον Θησέα. Την Αριάδνη, που αυτοκτόνησε στην Πορτάρα. Το νησί κατοικείται από την πρωτοκυκλαδική περίοδο μέχρι σήμερα, και φέρει ίχνη ιστορικά και μνημεία από όλες τις φάσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Από τα κυκλαδίτικα ειδώλια, τη μυκηναϊκή και τη γεωμετρική εποχή, με τους Κούρους, την κλασσική αρχαιότητα, την Ενετοκρατία και τον Μεσσαίωνα με τους Πύργους, το Βυζάντιο με τις πρωτοχιστιανικές εκκλησιές.

Το Παλάτι των Ιησουϊτών

Όμως υπάρχει και η μυστική Νάξος. Την συναντήσαμε περνώντας με το αυτοκίνητο ένα κακοτράχαλο μονοπάτι που τον χειμώνα γίνεται απροσπέλαστο από τη λάσπη. Μέσα σε ένα φαράγγι, είναι καλά κρυμμένο, αθέατο από το ανθρώπινο μάτι, το Παλάτι των Ιησουϊτών. Δεν είναι πολλά πράγματα γνωστά για το μνημείο αυτό, που φαίνεται να εγκαταλείφτηκε μετά την εκδίωξη των Ιησουϊτών από το νησί και την νεώτερη επικράτηση του καθολικισμού. Μπαίνοντας στα ερειπωμένα δώματα με τις καμάρες και τους θόλους, στο μεγάλο αυτό κτήριο που έχει απομείνει σε ένα μεγάλο μέρος του χωρίς σκεπή, νιώσαμε λες και μπήκαμε στο βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο, «Το όνομα του Ρόδου». Σε έναν τοίχο διαδρόμου μάλιστα, διακρίναμε σχεδιασμένο με κάρβουνο (;) αλλά μισοσβησμένο, το πρόσωπο ενός διαβολάκου, ποιος ξέρει πότε, πού, ποιος και γιατί το ζωγράφισε…

Το Παλάτι των Ιησουιτών βρίσκεται ανάμεσα στις Μέλανες και την Ποταμιά, στην περιοχή Καλαμίτσια. Είναι ένα εντυπωσιακό οικοδόμημα που άλλοτε υπήρξε το καλοκαιρινό θέρετρο των Ιησουιτών μοναχών.

Κτίστηκε τον 17ο αιώνα, με χρήματα της οικογένειας του Ροβέρτο Σωζέ, ενός από τους διασημότερους ηγούμενους των Ιησουιτών της Νάξου. Με πολλά δωμάτια, παρεκκλήσι, βοηθητικά κτίσματα, όπως περιστερώνα, στάβλο, ελαιοτριβείο κλπ, καθώς και τεράστιο κήπο, διαμορφωμένο με πλατώματα, τοίχους αντιστήριξης, στέρνες και κλίμακες, το μοναστήρι-θέρετρο των Ιησουιτών αποτελεί ένα ξεχωριστό κράμα δυτικής και τοπικής τεχνοτροπίας.
Λόγω της πολυτέλειας που το διέκρινε, αποκαλείτο και «παλάτι των Ιησουιτών». Υπήρξε αντικείμενο θαυμασμού αλλά και κριτικής στην εποχή του και συναντάται σε πολλά κείμενα περιηγητών και αναφορές παπικών απεσταλμένων.

Να σημειωθεί ότι οι Ιησουίτες μοναχοί είχαν έντονη παρουσία στην Νάξο. Στο http://tsiloglou.blogspot.gr/ διαβάζουμε ότι «η Εμπορική Σχολή ήταν το μοναστήρι του τάγματος των Ιησουϊτών μοναχών που εγκαταστάθηκαν στη Νάξο αρχές του 17ου αι. κάτω από την επιρροή της Γαλλικής διπλωματίας και πολιτικής στην Ανατολή.

Οι Ιησουΐτες ανέλαβαν την υποχρέωση να ιδρύσουν σχολείο Ουρσουλινών για τη θρησκευτική και κοινωνική μόρφωση των καθολικών νέων της Νάξου. Απόκτησαν σημαντικότατη ιδιοκτησία στο νησί και θεωρείται ότι αυτοί έφεραν τα πορτοκάλια στη Νάξο, στο θέρετρο τους, στα Καλαμίτσια, στην περιοχή των Μελάνων.
Από το 1628 μέχρι το 1773 το σχολείο των Ουρσουλινών λειτούργησε συνεχώς υπό την διεύθυνση των Ιησουιτών. Από το 1782, μετά από ενέργειες του Βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ η διεύθυνση μεταβιβάστηκε στους μοναχούς του τάγματος του Αγίου Λαζάρου (Λαζαρισταί), μέχρι το 1887, οπότε αυτοί εγκατέλειψαν τη Νάξο. Μετά την αναχώρησή τους, το 1891, τη λειτουργία του σχολείου ανάλαβαν οι Σαλεσιανοί μοναχοί. Αυτοί οργάνωσαν το σχολείο πάνω σε σύγχρονες βάσεις και το μετέτρεψαν σε Εμπορική Σχολή.
Σ’ αυτήν φοίτησε ο Νίκος Καζαντζάκης. Η Σχολή, που απέκτησε τεράστια φήμη, επέζησε μέχρι το 1927, οπότε έκλεισε οριστικά, μετά από τριακόσια χρόνια από την ίδρυση της.
Η κανονική λειτουργία της Σχολής Ουρσουλινών ανάγεται στο 1739. Αλλά οι προσπάθειες για τη δημιουργία σχολείου για κορίτσια είχαν ξεκινήσει έναν αιώνα νωρίτερα από τον Ιησουΐτη ηγούμενο και ιστορικό της Νάξου Ροβέρτο Σωζέ. Το 1986 το οίκημα αγοράσθηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και έκτοτε χρησιμοποιείται για πολιτιστικούς σκοπούς.