ΑΥΤΟΜΑΤΗ ΓΡΑΦΗ- Χαίρε ώ χαίρε Λευτεριά

 

Της Αλκμήνης Ψιλοπούλου

 

Στοχαζόμενη την ημέρα της 25^ης Μαρτίου, θυμήθηκα τα παιδικά μου χρόνια τότε που στο δημοτικό σχολείο, πέμπτη δημοτικού, με έβαλαν να απαγγέλλω πατριωτικά ποιήματα, «ο Διάκος κάνει πόλεμο με νύφες και μ’ εγγόνια», «οι σουλιώτισσες δε ζούνε δίχως την ελευθεριά». Και θυμάμαι να έχω πάθος μεγάλο την ώρα που έλεγα αυτά τα ποιήματα. Και ήταν σαν να ήμουν μόνη μου, απέναντι στην ιστορία, κοιτάζοντας ψηλά τον ορίζοντα, κάποια θεότητα ίσως. Και μάλλον αυτή η θεότητα ήταν η Ελευθερία.

Σήμερα, εξήντα χρόνια αργότερα, σκέφτομαι τις επαναστάσεις που έγραψαν την ιστορία της ανθρωπότητας-και βέβαια συγκαταλέγω σ’ αυτές και τη δική μας την επανάσταση του 1821.

Η γαλλική επανάσταση, έφερε κοσμογονικές ανατροπές. Το ίδιο και η Οκτωβριανή επανάσταση. Ωστόσο, οι δύο αυτές επαναστάσεις στον ευρωπαϊκό και ευρασιατικό χώρο, είχαν μια σημαδιακή διαφορά σε σχέση με τη δική μας επανάσταση: ήταν επαναστάσεις ταξικές, επειδή ο κόσμος πεινούσε. 

Η δικιά μας επανάσταση ήταν για την Ελευθερία. Ήταν η επανάσταση που δημιούργησε ένα έθνος. Αυτός ο πόθος για ελευθερία, ήταν η κινητήρια δύναμη που κινητοποίησε τα ευρωπαϊκά έθνη να μας βοηθήσουν. Κι εδώ, θα πει κάποιος, ήταν και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων που έπαιξαν ρόλο. Ναι, αναμφίβολα, έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Όμως η επανάσταση της μικρής Ελλάδας διεθνοποιήθηκε. Ήταν μια νίκη του ελληνικού πολιτισμού. Μια νίκη της γλώσσας μας, της ελληνικής. Είναι σίγουρο ότι η πένα του Λόρδου Μπάιρον, του Κάλβου αλλά κυρίως του Διονύσιου Σολωμού, επηρέασαν τις βουλές των ξένων δυνάμεων. Και βέβαια, οι Έλληνες διανοούμενοι που κατέφυγαν στις χώρες του εξωτερικού, όπως ο Ρήγας Φεραίος, και οι άλλοι πατριώτες.

Ταξιδεύω συχνά στους στίχους των μεγάλων εθνικών μας ποιητών και φτάνω στο συμπέρασμα ότι η  Ελευθερία ήταν η δύναμη που όπλισε τη γραφίδα τους, όπως όπλισε και το χέρι των επαναστατών με το τουφέκι.

Ο Διονύσιος Σολωμός μαζί με τον Μάντζαρο, μας χάρισε έναν από τους ωραιότερους  εθνικούς ύμνους του κόσμου.

Σε ένα προλογικό του σημείωμα για τον εθνικό μας ποιητή, ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρει: «Μπορεί να φανταστεί κανείς την ελληνική συνείδηση και την ελληνικότητα χωρία αυτά τα λόγια του Σολωμού για την Ελευθερία να είναι κτήμα όλων των Ελλήνων εδώ και τόσες γενιές; Όχι. Ο Σολωμός και ο Μάντζαρος έβαλαν την μεγάλη τους σφραγίδα στην έννοια και τη συνείδηση της ελληνικότητας. Η ποίηση και η μουσική, χέρι χέρι, στην πιο μεγάλη τους ώρα, ενέπνευσαν γενιές Ελλήνων να αγωνιστούν, τους έδειξαν και τους άνοιξαν τον δρόμο προς την Ελευθερία, όπως πάντοτε συμβαίνει. Και όπως ασφαλώς θα τον ανοίξουν και πάλι.»

Η Ελευθερία λοιπόν, στην ποίηση του Σολωμού, είναι μια γυναίκα. Μάλλον μια ιέρεια ή μια θεότητα. Ο Ύμνος προς την Ελευθερία αποτελείται από 158 στροφές. Και το ρεφρέν επαναλαμβάνεται: «απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη/ των Ελλήνων τα ιερά,/ και σαν πρώτα ανδρειωμένη,/Χαίρε, ώ χαίρε, Ελευθεριά.»

Η Ελευθερία, προσωποποιείται στον Σολωμό. Και ο ποιητής περιγράφει τα πάθη της: «Μοναχή το δρόμο επήρες,/εξανάλθες μοναχή/ δεν είναι εύκολες οι θύραις,/ όταν η χρεία ταίς κουρταλεί.(στρ.10)

……. «Ταπεινότατη σου γέρνει/ η τρισάθλια κεφαλή,/ σαν φτωχού που θυροδέρνει,/ κι είναι βάρος του η ζωή». (στρ.14)

«Ναι. Αλλά τώρα αντιπαλεύει/ κάθε τέκνο σου με ορμή,/ που ακατάπαυστα γυρεύει/ ή τη νίκη, ή την θανή. (στρ. 15)

«Ακούω κούφια τα τουφέκια,/ ακούω σμίξιμο σπαθιών,/ ακούω ξύλα, ακούω πελέκια,/ ακούω τρίξιμο δοντιών. (στρ.44)

(Τ’ ακούω κι εγώ μαζί του. Ακούστε τα, κλείστε τα μάτια κι ακούστε τους τρομερούς ήχους-στίχους).

….«Ποιοι είν’ αυτοί που πλησιάζουν/ με πολλή ποδοβολή,/ κι άρματ’ άρματα ταράζουν;/ Επετάχτηκες Εσύ. (στρ.93)

Α! το φώς που σε στολίζει,/ σαν του ήλιου φεγγοβολή,/ και μακρόθεν σπινθηρίζει,/ δεν είναι, όχι, από την γή. (στρ.94)

Λάμψιν έχει όλη φλογώδη/ χείλος, μέτωπο, οφθαλμός/ φώς το χέρι, φώς το πόδι,/ κι όλα γύρω σου είναι φως.»

Η Ελευθερία, η δύναμή της, θεϊκή και ακατάλυτη, νίκησε.

Κι εμείς οι άνθρωποι, οι μικροί και άμοιροι, λυτρωθήκαμε από το φως της.

«Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία»

Για την Ελευθερία και τη Δόξα, για την Ελλάδα και τους αγώνες της έγραψε και ο Ανδρέας Κάλβος στις Ωδές του. Με ύφος πυκνό, στιβαρό, λακωνικό.

Στη δέκατη Ωδή « Ο Ωκεανός»,  γράφει: «Έθλιψε την Ελλάδα/ νύκτα πολλών αιώνων,/ νύκτα μακράς δουλείας,/αισχύνη ανδρών ή θέλημα/ των αθανάτων. (στρ.ιγ΄)

«Η χώρα τότε εφαίνετο/ ναός ηρειπωμένος,/όπου οι ψαλμοί σιγάουσι/ και του κισσού τα ατρέμητα/ φύλλα εκοιμώντο» (στρ.ιδ΄)

«Σύ τότε, ώ λαμπροτάτη/ κόρη Διός, του κόσμου/ μόνη παρηγορία,/ την γήν μου συ ενθυμήθηκες,/ ώ Ελευθερία» (στρ.ιη΄)

«Ήλθ’ η θεά. Κατέβη/ εις τα παραθαλάσσια/ κλειτά της Χίου. Τας χείρας/ άπλωσ’ ορθή, και κλαίουσα/ λέγει τοιάδε» (στρ. ιθ΄)

«Ωκεανέ, πατέρα/ των χορών αθανάτων,/ άκουσον την φωνήν μου,/ και της ψυχής μου τέλεσον/ τον μέγαν πόθον» (στρ.κ΄)

«Ένδοξον θρόνον  είχον/ εις την Ελλάδα. Τύραννοι/ προ πολλού τον κρατούσι,/ σήμερον σύ βοήθησαν,/ δός μου τον θρόνον.» (στρ.κα΄)

Κι εμείς σήμερα, μικροί κι ανήμποροι κληρονόμοι μιας βαριάς ιστορίας, το ψιθυρίζουμε ακόμα μέσα μας: ΧΑΙΡΕ Ω ΧΑΙΡΕ ΛΕΥΤΕΡΙΑ