ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΟΔΗ Το μάτι*

 

Της Αλκμήνης Ψιλοπούλου

 «Ο θεατής είναι το ον εκείνο που, κυριευμένο από μια παντοδύναμη αίσθηση αδυναμίας να πράξει, περιορίζεται στο να βλέπει, να σχολιάζει αυτά που βλέπει, να τα μεγεθύνει ή να τα συρρικνώνει, αποφεύγοντας όσο το δυνατόν περισσότερο τους τρομερούς (γι αυτόν) κινδύνους και της πλέον απειροελάχιστης πράξης. Ο θεατής, όσο περισσότερο βλέπει, τόσο λιγότερο ζει. «Το μόνο που επιτρέπεται στον θεατή είναι να αγνοεί τα πάντα, να μην αξίζει τίποτα. Εκείνος που πάντα κοιτάζει, προκειμένου να μάθει τι πρόκειται να συμβεί, δεν θα αντιδράσει ποτέ: έτσι ακριβώς πρέπει να είναι ο θεατής» (αναφορά στο βιβλίο του Βλαντιμίρ Ναμπόκωφ “Το Μάτι”).

 

Πολλοί από εμάς, ιδιαίτερα οι νεότεροι, έχουν ξεκολλήσει οριστικά από την τηλεόραση. Και το δηλώνουν. «Εγώ δεν βλέπω τηλεόραση, η τηλεόραση δεν έχει τίποτα πια που να με ενδιαφέρει». Το ακούμε αυτό όλο και πιο συχνά. Διότι τώρα, στην εποχή της πληροφορίας και των κοινωνικών δικτύων, έχουμε βρει αντικαταστάτη: Το facebook, και τα social media. Τώρα μάλιστα, με την ευκολία των έξυπνων κινητών, που δεν είναι παρά λιλιπούτιοι υπολογιστές, μπορεί ο καθένας μας να παίρνει μέσα σε δευτερόλεπτα όλες τις πληροφορίες, να μπαίνει στο διαδίκτυο, να βλέπει ειδήσεις, ταινίες, σειρές, βίντεο, βιντεοκλίπς, κι ότι άλλο λαχταράει η ψυχή του. Εκτός αυτού, βρισκόμαστε στην εποχή των οπτικοαουστικών μέσων. Με κυρίαρχη αίσθηση την όραση. Βλέπουμε. Πολλές ώρες την ημέρα. Εκατοντάδες χιλιάδες εικόνες βομβαρδίζουν την όρασή μας, και είναι αμφίβολο αν μπορεί ο εγκέφαλός μας να επεξεργαστεί όλες  αυτές τις πληροφορίες που λαμβάνει. Έτσι λοιπόν, ναι μεν η τηλεόραση βρίσκεται σε ύφεση ως Μέσον, πλην όμως την εξάρτησή μας από το “χαζοκούτι” την έχει πάρει μια άλλη εξάρτηση: Το σύνδρομο του θεατή.

«Τηλε» σημαίνει από μακριά. Από κάποια απόσταση, μπορούμε όχι μόνον να είμαστε θεατές των γεγονότων και της πραγματικότητας, αλλά να γινόμαστε κι εμείς οι ίδιοι παραγωγοί του θεάματος.

Όλο και πιο συχνά, εμείς οι παλαιότεροι που ακόμα είμαστε κολλημένοι στη μικρή οθόνη, διαπιστώνουμε ότι πολλές από τις εικόνες που μας δείχνουν στην τηλεόραση, δεν είναι παρά αναπαραγωγή των βίντεο που έχουν τραβήξει πολίτες-θεατές-παραγωγοί, σε ολόκληρη την υφήλιο. Ακόμα και τα πλάνα που βλέπουμε από τον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι στην πλειοψηφία τους βίντεο που έχουν τραβήξει κάποιοι “μάρτυρες” και παρατηρητές  που βρέθηκαν σχετικά κοντά στα γεγονότα. Έτσι κι εμείς, παρατηρητές και θεατές εκ του μακρόθεν, βλέπουμε τη φωτιά, την καταστροφή, τους άμαχους και άταφους νεκρούς, αυτή τη φρικαλεότητα του πολέμου που γίνεται εφιάλτης στα όνειρά μας. Τελευταία, είδαμε κι αυτές τις ανήκουστες εικόνες, του δυστοπικού παρόντος-μέλλοντος,  τους ανθρώπους με τις λευκές στολές αστροναύτη-υγειονομικούς τους ονομάζουν-να πιάνουν τους ταλαίπωρους κατοίκους της Σαγκάης με δαγκάνες, να τους κυνηγούν με σκυλιά-ρομπότ, και να τους κλείνουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τύφλα νάχουν οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας και οι δυστοπικές σειρές. Σε λίγο είναι σίγουρο ότι θα δούμε και ζόμπι να κυκλοφορούν στους δρόμους των πόλεών μας. Σε κάποια οθόνη φυσικά. Από τον καναπέ μας.

Βλέποντας, ως θεατής αυτές τις σοκαριστικές εικόνες, άστραψε μια σκέψη στο μυαλό μου. Κάποιοι τραβούσαν σε βίντεο αυτές τις φρικαλεότητες. Κανείς από αυτούς δεν έκανε κάτι για να γλυτώσει τους ταλαίπωρους συμπολίτες του από αυτό τον εφιάλτη. Κανείς δεν έκανε την παραμικρή κίνηση διαμαρτυρίας αντιδρώντας στο  κακό.

Φυσικά, σε όλα αυτά εμείς είμαστε θεατές. Αλλά κι εκείνοι που βιντεοσκόπησαν αυτές τις εικόνες, ήταν θεατές. Κάθε ένας που έχει μια κάμερα, μικρή ή μεγάλη, δεν έχει σημασία, γίνεται θεατής και ταυτόχρονα παραγωγός εικόνας.

Είμαστε λοιπόν όλοι θεατές. Είμαστε ταυτόχρονα υποκείμενο και αντικείμενο. Κι αρχίζουμε να συνηθίζουμε σ’ αυτό τον τρόπο ζωής, σ’ αυτή τη συμπεριφορά. Με κίνδυνο να γινόμαστε συνένοχοι με αυτούς που κομματιάζουν τις ζωές μας, με αυτούς που ταΐζουν και αναπαράγουν τη βία. Η ανοχή είναι συνενοχή, λέει ένα ρητό. Και το μάτι μας, μπορεί από αισθητήριο όργανο να μετατραπεί σε ένα βολικό εργαλείο για την υποταγή μας στους κρατούντες...

* (αναδημοσίευση από την εφημερίδα Ο ΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ)