«Fahrenheit 451» RAY BRADBURY (1920-2012)

 

Της Τιτίκας-Μαρίας Σαράτση                                                                                                               

«Η εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα»

Το ιστορικό περιβάλλον του «Φαρενάιτ 451»

 1887. Ο Άγγλος ιστορικός  John Emerich Edward Dalberg-Acton, 1^ος  Βαρόνος  Acton, ευρύτερα γνωστός ως Λόρδος Άκτον έγραψε μια επιστολή στον Αγγλικανό επίσκοπο Κρέιτον. [i] Τονίζει ότι τα ίδια ηθικά κριτήρια πρέπει να ισχύουν για όλους, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών και  θρησκευτικών ηγετών αφού η εξουσία διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα…

1953. Οι ΗΠΑ και η Βόρεια Κορέα υπογράφουν ανακωχή, τερματίζοντας ουσιαστικά τον πόλεμο της Κορέας. Όμως η επιτροπή της οποίας ηγείται ο γερουσιαστής Joseph McCarthy επιδίδεται σε συστηματικό κυνήγι μαγισσών. Είχε εκλεγεί γερουσιαστής το 1946 αλλά απέκτησε ιδιαίτερη δημοσιότητα όταν το 1950 σε μια ομιλία του στο Wheeling της Δυτικής Βιρτζίνια ισχυρίσθηκε ότι 57 κομμουνιστές έχουν διεισδύσει στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ προσθέτοντας ότι ..[ii] « κάτι που πρέπει  να έχουμε κατά νουν όταν συζητάμε για τους κομμουνιστές μέσα στην κυβέρνησή μας είναι ότι δεν έχουμε να κάνουμε με κατασκόπους που εισπράττουν τριάκοντα αργύρια για να υποκλέψουν τα φωτοαντίγραφα των προσχεδίων ενός νέου όπλου. Έχουμε να κάνουμε με μια πολύ πιο απαίσια δραστηριότητα γιατί παρέχεται η δυνατότητα στον εχθρό να καθοδηγήσει και να διαμορφώσει την πολιτική μας». Ο «ψυχρός πόλεμος» καλά κρατεί.

Ο στρατάρχης Τίτο εκλέγεται πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας, πεθαίνει ο Ιωσήφ Στάλιν, η Ελισάβετ η Β΄ στέφεται βασίλισσα της Μεγάλης Βρετανίας, η ΕΣΣΔ δοκιμάζει την βόμβα υδρογόνου και οι Έντμουντ Χίλαρι και Τένζινγκ  Νόργκει κατακτούν το Έβερεστ. Στην Ελλάδα οι πληγές από τον Εμφύλιο πόλεμο μένουν ακόμη ανοικτές και το 1953. Και πονούν και πυορροούν, όπως φαίνεται και από τις δύο μεγάλες δίκες
οι οποίες συντάραξαν την ελληνική κοινή γνώμη:  Τη δίκη των Αεροπόρων στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο, που άρχισε στις 24 Φεβρουαρίου και τελείωσε στις 30 Νοεμβρίου, και αποκάλυψε ακατονόμαστα βασανιστήρια εις βάρος αξιωματικών και πολιτών και έφερε την κυβέρνηση Παπάγου σε πολύ δύσκολη θέση.  Τη δίκη του Νίκου Πλουμπίδη, που άρχισε στις 24 Ιουλίου στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών και κατέληξε στην καταδίκη του «δις εις θάνατον» ως κατασκόπου, ενώ το ΚΚΕ του Ν. Ζαχαριάδη τον είχε καταγγείλει ως προδότη τού Μπελογιάννη και πράκτορα της Ασφάλειας. Όμως, παρ' όλα αυτά, στον ορίζοντα αρχίζουν να εμφανίζονται και σημάδια μιας δύσκολης ανάρρωσης από την τραγωδία. Την Κυριακή 18 Ιανουαρίου1953 στην αναπληρωματική εκλογή στον Νομό Θεσσαλονίκης (που τότε περιλάμβανε και τον Νομό Χαλκιδικής) αναδεικνύεται η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής: η Ελένη Σκούρα, υποψήφια του Συναγερμού. Έτσι η ελληνική Βουλή απέκτησε την πρώτη βουλευτίνα της. Τέλος, το κιλό αντικαθιστά την οκά και το μέτρο τον πήχη…..

         Αλλά ας επιστρέψουμε στις ΗΠΑ. Πληγωμένη η καλλιτεχνική

κοινότητα από το πνεύμα του Μακαρθισμού χωρίζεται σε εχθρούς,

φίλους και συμπαθούντες. Ο Μακάρθι θα στοχοποιήσει εκατοντάδες

Αμερικανούς, ανεξάρτητα από τη δημοφιλία τους. Ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο

Ζιλ Ντασσέν, ο Όρσον Γουέλες, η Λένα Χόουμ, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν

και δεκάδες άλλοι θα δεχθούν τα βέλη της επιτροπής Μακάρθι.

 

Μέσα σε αυτό το κλίμα  ο Ρέι Μπράντμπερι θα γράψει το βιβλίο του

«Fahrenheit 451» (το οποίο έγινε θεατρικό έργο και αργότερα

κινηματογραφική ταινία). Αυτή είναι η θερμοκρασία της

αυτοανάφλεξης του χαρτιού.

 

Περιγράφει μια κοινωνία, μετά το 2020(!), αφού οι ΗΠΑ έχουν

ξεκινήσει και κερδίσει δυο πυρηνικούς πολέμους. Προφητικό και

επικίνδυνα επίκαιρο:

 

«Θεέ και Κύριε», είπε ο Μόνταγκ. «Δεν υπάρχει ώρα της μέραςπου να μην

πετάνε αυτά τα καταραμένα πράγματα στον ουρανό! Πώς γίνεται, διάολε,

να σηκώνονται τόσα βομβαρδιστικά εκεί πάνω, κάθε στιγμή της ζωής μας;

Και γιατί κανείς δεν θέλει να μιλήσει γι αυτό; Κηρύξαμε και κερδίσαμε δύο

Πυρηνικούς πολέμους από το 2020! Μήπως έχουμε ξεχάσει τι συμβαίνει

στον κόσμο επειδή περνάμε τόσο καλά στην πατρίδα;»

 

Τα βιβλία είναι θαμμένα και απαγορευμένα.  Οι πυροσβέστες δεν έχουν καθήκον να σβήνουν πυρκαγιές αλλά να καίνε τα βιβλία. Είναι πυροδότες και όχι πυροσβέστες.

 

«Ήταν απόλαυση να καις. Ήταν μεγάλη απόλαυση να βλέπεις τη φωτιά να κατατρώει τα πράγματα κι αυτά να μυρίζουν και να μεταμορφώνονται. Κρατώντας το μπρούτζινο στόμιο στα χέρια του, αυτόν τον τεράστιο πύθωνα που ξερνά τη δηλητηριώδη κηροζίνη του πάνω στον κόσμο, το αίμα σφυροκοπούσε το κεφάλι του και τα χέρια του γίνονταν χέρια ενός ιδιοφυούς μαέστρου που έπαιζε μεμιάς όλες τις συμφωνίες της φλόγας και της πυράς ρημάζοντας τα ρετάλια και τα αποκαΐδια της ιστορίας…»   

 

Τα σπίτια διακοσμούνται από τεράστιες οθόνες τηλεόρασης στα καθιστικά, δεν υπάρχει καμμιά «προσωπική» αισθητική στη διακόσμηση και η ενημέρωση των πολιτών γίνεται μόνο από τις οθόνες μέσω ανόητων διαδραστικών παιχνιδιών ριάλιτι. Η συνοχή αυτής της εφιαλτικής κοινωνίας βασίζεται στην καχυποψία και τον χαφιεδισμό αφού οι πυροδότες οδηγούνται στους πολίτες που έχουν βιβλιοθήκες μετά από καταγγελίες των γειτόνων τους.

Ο ατομισμός-  η εγωπάθεια-ο αυτοερωτισμός έχουν απογειωθεί μέσα σε μια έρημο μοναξιάς και απομόνωσης. Το χειρότερο: οι πολίτες δεν συνειδητοποιούν τι τους έχει συμβεί. Η εξουσία που τους ασκείται είναι απόλυτη, αυταρχική και απρόσωπη. Επικρατεί η απόλυτη λογοκρισία.

 Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου Γκάι Μόνταγκ ακολουθεί την πεπατημένη χωρίς να προβληματίζεται. Η γυναίκα του περνάει τις ώρες της μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης συμμετέχοντας στα «διαδραστικά» παιχνίδια ριάλιτι και κοιμάται με υπνωτικά χάπια χωρίς όμως να προβληματίζεται για τίποτα, ούτε για την αιτία της αυπνίας της.  Ένα γεγονός όμως θα συγκλονίσει τον Γκάι. Σε μια από τις αποστολές η ιδιοκτήτρια της κρυφής βιβλιοθήκης αρνείται να εγκαταλείψει τα βιβλία της και πυρπολείται μαζί τους. Η στενότερη γνωριμία του με την Κλαρίς, μια γειτόνισσά του που προβληματίζεται για το δίκαιο και το άδικο, τη γνώση και την άγνοια, την κριτική σκέψη και την απάθεια τον κάνει να αναρωτηθεί ακόμη περισσότερο για το ποια είναι τελικά η σημασία των βιβλίων και τις αιτίες των «πυροδοτήσεων» των βιβλιοθηκών.

Συνειδητοποιεί ότι ο κόσμος που ζει δεν είναι ο πραγματικός αλλά η εικονική πραγματικότητα της τηλεόρασης, από την οποία έχει εκτοπισθεί οτιδήποτε θα μπορούσε να τροφοδοτήσει την κριτική σκέψη των πολιτών, αντίθετα είναι ένας καλοστημένος μηχανισμός αποβλάκωσης αριστοτεχνικά σχεδιασμένος.

 

«Για πάμε να επιταχύνουμε την εικόνα, Μόνταγκ, γρήγορα. Πατάς, τραβάς, κοιτάς, εστιάζεις, τώρα, κλικ, εδώ, εκεί, αστραπιαία, αλλάζεις, πάνω, κάτω, μέσα, έξω, γιατί, πώς, ποιος, τι, πού έ; Ώ! Μπαμ! Χρατς! Χτυπάς, μπίνγκ, μπόνγκ, μπούμ! Επιτομή των επιτομών, επιτομή της επιτομής των επιτομών. Και τα πολιτικά; Μονόστηλα, δυο φράσεις, ένας τίτλος! Κι έτσι, μέσα σε αυτή την παραζάλη, τα πάντα χάνονται. Βάλε το κεφάλι ενός ανθρώπου να γυρνάει τόσο γρήγορα μέσα σε αυτή τη δίνη που τροφοδοτείται ανεξάντλητα από τα χέρια των εκδοτών, των χειραγωγών, των τηλεπαρουσιαστών, και θα δεις τότε πώς η φυγόκεντρος αποδιώχνει όλες τις αχρείαστες και χρονοβόρες σκέψεις!»

 

Δεν υπάρχουν ψυχίατροι και ψυχαναλυτές, υπάρχουν μόνο χαπάκια. Ακριβώς όπως στον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του Χάξλει την ύπαρξη του οποίου βεβαίως ο Γκάι αγνοεί. Η αγωνία του και η διάθεση για αντίσταση μεγαλώνουν όταν μαθαίνει από τον προϊστάμενό του ότι οι πυροδοτήσεις δεν γίνονται κατόπιν κυβερνητικών εντολών αλλά μόνο και μόνο από μια απρόσωπη «εξουσία» που έχει εκτοπίσει από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τα ΜΜΕ ό,τι είναι «ενοχλητικό». Στο πλαίσιο αυτό, στο κέντρο είναι η απαγόρευση των βιβλίων και η πυρπόλησή τους με στόχο τη διαμόρφωση αποβλακωμένων, απαθών, αμόρφωτων και καχύποπτων πολιτών που προδίδουν τους συνανθρώπους τους. Ένας νέος κόσμος ανοίγεται και φωτίζει την ψυχή του Γκάι μετά από τη γνωριμία του με τον πρώην καθηγητή λογοτεχνίας Φάμπερ που του δείχνει την ομορφιά του γραπτού λόγου, τις αληθινές διαστάσεις του κόσμου και τη σημασία της κριτικής σκέψης που καλλιεργούν τα βιβλία.

 

Ο Γκάι συνειδητοποιεί για πρώτη φορά την απάθεια και εγωπάθεια της αδιάφορης γυναίκας του την οποία του είναι αδύνατο πια να ανεχθεί. Στρέφεται βίαια εναντίον των πυροδοτών και καταφεύγει στο δάσος, όπου ζουν οι άνθρωποι-βιβλία: Αποστηθίζουν τα βιβλία, γίνονται οι ίδιοι τα βιβλία και η κριτική σκέψη, από γονείς σε παιδιά, διασώζοντας τον πολιτισμό και τη συλλογική κριτική σκέψη και συνείδηση. Είναι οι νέοι αντιστασιακοί. Ο Γκάι επιλέγει να αποστηθίσει τις «Ιστορίες Μυστηρίου» του Έντγκαρ Άλαν Πόε.

 

                   

1953.Ο Ρέι Μπράντμπερι  ολοκληρώνει το βιβλίο του   «Φαρενάιτ 451» και μαζί με τον εκδότη του Ίαν Μπάλαντάιν προσπαθούν να δημοσιεύσουν αποσπάσματα του βιβλίου σε συνέχειες προκειμένου να το προβάλλουν πριν από την έκδοσή του. Όμως μέσα στο κλίμα που είχε δημιουργήσει η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών του Μακάρθι κανένας εκδότης περιοδικού δεν δεχόταν να προβεί σε δημοσίευση των αποσπασμάτων του βιβλίου, το περιεχόμενο του βιβλίου θα μπορούσε να θεωρηθεί «επιλήψιμο». Η συνέχεια μοιάζει με ανέκδοτο: ένας νέος εκδότης στο Σικάγο που ετοίμαζε ένα νέο περιοδικό  το «Playboy», ο Χιού Χέφνερ δίνει στον Μπράντμπερι και τον Μπάλαντάιν  450 δολάρια και δημοσιεύει ορισμένα αποσπάσματα στα πρώτα τεύχη….

Ποιοι άραγε «καίνε» τα βιβλία; Ποιοι επιδιώκουν τη διαμόρφωση απαθών, χειραγωγούμενων πολιτών; Ποιοι μεγαλώνουν τις οθόνες και μικραίνουν την σκέψη; Ποιοι χρηματοδοτούν τα χυδαία ριάλιτι που προσβάλλουν τα μέγιστα την ανθρώπινη ιδιωτικότητα και μας κάνουν κοινωνούς των πιο προσωπικών, ιερών στιγμών των «πρωταγωνιστών»;

Οι έχοντες «εξουσία» χωρίς έρμα, σε μια «ανάπηρη» πραγματικότητα…με πολίτες κουρασμένους, αδιάφορους, ατομικιστές και απαθείς.

Και όπως μας είπαν προφητικά ο Λόρδος Άκτον (1887), ο Άλντους Χάξλει (1932), ο Τζώρτζ Όργουελ (1948), ο καθένας με τον δικό του τρόπο:

Όλη η εξουσία διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα…

 Σημείωση: To «Φαρενάιτ 451» εκδόθηκε στις 19 0κτωβρίου του 1953 από τις εκδόσεις Ballantine. Βραβεύθηκε με το βραβείο Pantheon Prometheus Hall of Fame το 1984 και με το βραβείο Hugo ( αναδρομικό βραβείο καλύτερου μυθιστορήματος) το 2004.Το βιβλίο μεταφέρθηκε αριστουργηματικά στον κινηματογράφο από τον Φρανσουά Τριφό το 1966 με την εξαίρετη φωτογραφία του Νίκολας Ρόουγκ, με τον Όσκαρ Βέρνερ στο ρόλο του Γκάι, τη Τζούλι Κρίστι στο διπλό ρόλο της Λίντα, συζύγου του Γκάι και της Κλαρίς και τον Σίριλ Κιούζακ στο ρόλο του Μπίτι, προϊσταμένου του Γκάι.

                                                                                   

Πηγές:  Acton -Creighton Correspondence

             «Fahrenheit 451»

             Πολιτικά γεγονότα του Εικοστού αιώνα, εφημερίδα  «ΤΑ ΝΕΑ»

             Aldus Huxley, «Brave new World»           

             George Orwell, «Animal Farm», «1984»

                                                

---

[i]“…. the same moral standards should be applied to all men, political and religious leaders included, especially since, power tends to corrupt and absolute power corrupts absolutely” (Acton-Creighton correspondence)

[ii] One thing to remember in discussing the Communists in our government is that we are not dealing with spies who get thirty pieces of silver to steal the blueprints of a new weapon. We are dealing with a far more sinister type of activity because it permits the enemy to guide and shape our policy.

--------------------------------------------

                        O Ray Bradbury «έφυγε» στις 5 Ιουνίου του 2012.

                        Αναπαύεται στο  Westwood Memorial Park, στο Westwood

                        του Λος Άντζελες πλάι στη σύζυγό του Μάγκι, πoυ 

                        «έφυγε» δέκα χρόνια νωρίτερα. Εκτός

                        από τις ημερομηνίες γέννησης και αποδημίας υπάρχει                     

                        η επιγραφή:

                          Ray Bradbury, Author of Fahrenheit 451