ΕΞΟΥΣΙΑ-ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ-ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ (μέρος Δεύτερο)

Της Αλκμήνης Ψιλοπούλου

ΡΑΙΗ ΜΠΡΑΝΤΜΠΕΡΥ- «ΦΑΡΕΝΑΙΤ 451»

1950. Η Επιτροπή Λογοκρισίας της οποίας ηγείται ο γερουσιαστής Joseph McCarthy επιδίδεται σε συστηματικό κυνήγι μαγισσών. Ο ΜακΚάρθυ είχε εκλεγεί γερουσιαστής το 1946 αλλά απέκτησε ιδιαίτερη δημοσιότητα όταν το 1950 σε μια ομιλία του στο Wheeling της Δυτικής Βιρτζίνια ισχυρίσθηκε ότι 57 κομμουνιστές έχουν διεισδύσει στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Ο «ψυχρός πόλεμος» καλά κρατεί. Θύματα του μακαρθισμού εκατοντάδες ή και χιλιάδες δημιουργοί, από όλους τους χώρους της τέχνης. Συγγραφείς, σκηνοθέτες, κινηματογραφικοί παραγωγοί, ηθοποιοί, κατηγορούνται ως «κομμουνιστόφιλοι», μένουν άνεργοι ή και εξαφανίζονται εντελώς από το προσκήνιο. Η ζωή τους και ότι έχουν δημιουργήσει, καταστρέφονται. 

Σε αυτό το πολιτικό περιβάλλον, γράφει ο Ραίη Μπράντμπερυ το Φαρενάιτ 451 το οποίο γνωρίζει τεράστια επιτυχία και γίνεται θεατρικό έργο και ταινία. Στο μυθιστόρημά του ο συγγραφέας περιγράφει έναν κόσμο όπου τα βιβλία ρίχνονται στην πυρά (το 451 είναι η θερμοκρασία στην οποία καίγεται το χαρτί). Ο στόχος της εξουσίας είναι ο ίδιος με αυτόν στο «1984»- ο απόλυτος έλεγχος των εξουσιαζομένων και η κατάργηση της σκέψης. Το κάψιμο των βιβλίων εκτελείται από ένα ειδικό σώμα, τους Πυραγούς- οι οποίοι βάζουν φωτιές αντί να σβήνουν-, ενώ οι αναγνώστες και οι κάτοχοι βιβλίων καταδιώκονται και τιμωρούνται με φυλάκιση ή με θάνατο. Η τηλεόραση παίζει και εδώ το ρόλο του υπηρέτη της εξουσίας.

Ο ήρωας του βιβλίου, ο Μόνταγκ, είναι πυραγός ο οποίος όμως κάποια στιγμή συνειδητοποιεί το ρόλο που παίζει το κάψιμο των βιβλίων και αλλάζει πορεία στη ζωή του. Κλέβει βιβλία από αυτά που καίγονται, αποκαλύπτεται και καταδιώκεται.

Σε ένα επίμετρο του Φαρενάιτ 451, ο Μπράντμπερυ αναφέρεται στη λογοκρισία, την οποίαν βίωσε και ο ίδιος:

 «Στο διήγημά μου «Η μπουρού», το οποίο προοριζόταν να δημοσιευθεί σε μια σχολική ανθολογία, περιέγραφα έναν φάρο ο οποίος αργά τις νύχτες εξέπεμπε ένα φωτισμό που ήταν σαν «θείο φως».  Κοιτάζοντάς το από την οπτική γωνία οποιουδήποτε θαλάσσιου πλάσματος, θα μπορούσε κανείς να αισθανθεί ότι βίωνε μια «Θεοφάνεια». Οι επιμελητές της ανθολογίας διέγραψαν τόσο το «θείο φως» όσο και τη «Θεοφάνεια».

Κάπου πριν πέντε χρόνια, οι επιμελητές μιας άλλης σχολικής ανθολογίας συγκέντρωσαν σε έναν τόμο περίπου 400 (παρακαλώ!) διηγήματα. Πώς μπορείς να στοιβάξεις 400 ιστορίες του Τουαίην, του Ίρβινγκ, του Πόου, του Μωπασάν και του Μπίερς σε ένα βιβλίο;

Με λιτότητα. Γδέρνεις, ξεκοκαλίζεις, αφαιρείς και το μεδούλι, πετσοκόβεις, λιώνεις το λίπος και καταστρέφεις. Κάθε επίθετο που μετρούσε, κάθε ρήμα με κίνηση, κάθε μεταφορά που ζύγιζε άνω από κουνούπι-έξω! Κάθε παρομοίωση που θα έκανε το στόμα και του πιο καθυστερημένου να συσπαστεί-αντίο! Οποιαδήποτε αποστροφή θα εξηγούσε την πιο απλή φιλοσοφία ενός αιρετικού συγγραφέα-πάει! Έτσι η κάθε ιστορία, απογυμνωμένη , αφαιμαγμένη και αποστεγνωμένη, έμοιαζε με οποιαδήποτε άλλη. Ο Τουαίην ήταν σαν να διάβαζες Πόου, ο οποίος ήταν σαν να διάβαζες Σαίξπηρ, ο οποίος ήταν σαν να διάβαζες Ντοστογιέφσκι, ο οποίος ήταν σαν να διάβαζες-στο τέλος- Έντγκαρ Γκεστ (σς. Αμερικανός ποιητής αμφιλεγόμενης αξίας). Κάθε λέξη με περισσότερες από τρεις συλλαβές είχε υποστεί κούρεμα…

Υπάρχουν περισσότεροι του ενός τρόποι για να κάψεις ένα βιβλίο. Και ο κόσμος μας είναι γεμάτος από ανθρώπους που τριγυρνάνε με αναμμένα σπίρτα. Κάθε μειονότητα, είτε είναι Βαπτιστές/ Ουνιταριανοί, είτε Ιρλανδοί/ Ιταλοί/ Ογδοηκοντούτηδες/ Βουδιστές Ζεν, είτε Σιωνιστές/ Αντβεντιστές της Έβδομης Ημέρας, είτε του Κινήματος απελευθέρωσης των γυναικών/ Ρεπουμπλικάνοι, είτε της εταιρείας Μάτασιν/ της Διεθνούς Εκκλησίας του τετραγωνικού Ευαγγελίου, αισθάνεται ότι έχει τη βούληση, το δικαίωμα, το καθήκον, να καταβρέξει με βενζίνη και να ανάψει το φυτίλι…»

Ωστόσο το «Φαρενάιτ 451» αφήνει ένα ίχνος ελπίδας και αισιοδοξίας για το μέλλον, καθώς μια ομάδα καθηγητών και διανοουμένων κάνουν την αντίστασή τους στην εξαφάνιση των βιβλίων, απομνημονεύοντάς τα-και με αυτό τον τρόπο τα διασώζουν.

.

Σχέδιο του Κώστα Καταγά

ΑΛΝΤΟΥΣ ΧΑΞΛΕΥ- «ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ»

"...Νομίζω ότι αυτό που θα συμβεί στο μέλλον είναι ότι οι δικτάτορες θα ανακαλύψουν... ότι αν θέλεις να διατηρήσεις την εξουσία επ' αόριστον, θα πρέπει να έχεις τη συγκατάθεση των εξουσιαζομένων, αυτό θα επιτευχθεί αφενός με τη χρήση 'ουσιών', όπως προέβλεψα στον «Θαυμαστό Νέο Κόσμο»  και αφετέρου με τη χρήση των νέων τεχνικών της προπαγάνδας. Θα το επιτύχουν παρακάμπτοντας την 'ορθολογική' πλευρά του ανθρώπου και θα απευθυνθούν στο υποσυνείδητό του και τα βαθύτερα συναισθήματά του, ακόμη και στη φυσιολογία του, θα τον εξωθήσουν να αγαπήσει κυριολεκτικά την ίδια του τη δουλεία.

Αυτός είναι, νομίζω και ο κίνδυνος: ότι οι άνθρωποι θα είναι κατά κάποιο τρόπο ευτυχείς ίσως υπό το νέο καθεστώς, αλλά σε συνθήκες υπό τις οποίες δεν θα έπρεπε να είναι ευτυχείς"¹. 

Αυτά είχε πει ο Άλντους Χάξλεϊ, σε συνέντευξή του  στον Μάικ Γουάλας, (18/5/1958 στο αμερικανικό κανάλι ABC).

Και στην εισαγωγή του στον «Θαυμαστό Νέο Κόσμο», αναφέρει: «Ένα πραγματικά αποτελεσματικό ολοκληρωτικό κράτος θα ήταν εκείνο στο οποίο το παντοδύναμο εκτελεστικό σώμα των πολιτικών αρχηγών και η στρατιά των διευθυντών τους θα κυβερνούσαν έναν πληθυσμό δούλων, που δεν θα χρειαζόταν να εξαναγκάζονται, γιατί θα αγαπούσαν την υποδούλωσή τους. Να τους κάνουν να την αγαπήσουν είναι το έργο που αναθέτουν τα σημερινά ολοκληρωτικά κράτη στα υπουργεία προπαγάνδας, στους εκδότες των εφημερίδων, και στους δασκάλους των σχολείων. Αλλά οι μέθοδοί τους είναι ακόμα άγαρμπες και αντιεπιστημονικές… Οι μεγαλύτεροι θρίαμβοι της προπαγάνδας έχουν επιτευχθεί όχι με έργα, αλλά με παραλείψεις. Μεγάλη είναι η αλήθεια, αλλά ακόμα μεγαλύτερη, από πρακτική άποψη, είναι η αποσιώπηση της αλήθειας…

Οι προπαγανδιστές του ολοκληρωτισμού έχουν επηρεάσει τις απόψεις των ανθρώπων πολύ πιο αποτελεσματικά από όσο θα είχαν κατορθώσει να κάνουν οι εύγλωττες καταγγελίες και οι πιο πειστικές ανασκευές επιχειρημάτων…»

«…Έχουμε να διαλέξουμε μόνο μια από τις ακόλουθες δυνατότητες: είτε ορισμένους εθνικούς, στρατιωτικοποιημένους ολοκληρωτισμούς που θα έχουν για βάση τους την τρομοκρατία της ατομικής βόμβας και για επακόλουθό τους την καταστροφή του πολιτισμού (ή αν ο πόλεμος είναι περιορισμένος την διαιώνιση του μιλιταρισμού, της στρατοκρατίας)- είτε έναν υπερεθνικό ολοκληρωτισμό που θα το γεννήσει το κοινωνικό χάος το οποίο θα έρθει σαν αποτέλεσμα της γοργής τεχνολογικής ανάπτυξης γενικά και της επανάστασης της πυρηνικής ενέργειας ειδικότερα…»